Suốt một thời gian dài, ngành thời trang nhanh với mức giá siêu rẻ và chuỗi cung ứng toàn cầu phức tạp thường bị đổ lỗi cho tình trạng lương thấp, bóc lột lao động và lơ là quy chuẩn an toàn. Người ta mặc định rằng ngành thời trang cao cấp – với mức giá đắt đỏ và mô hình sản xuất tập trung gần địa phương – gần như đảm bảo quy trình sản xuất đạo đức.

Tuy nhiên, thông tin rằng thương hiệu Loro Piana của Ý vừa bị tòa án đưa vào diện giám sát tư pháp trong một năm vì cáo buộc bóc lột lao động trong chuỗi cung ứng đã khiến cả ngành chấn động. Đây chỉ là cái tên mới nhất trong chuỗi các thương hiệu đang bị điều tra.

Các thương hiệu xa xỉ khác như Dior, Armani và Valentino (cùng với nhãn hàng phổ thông hơn của Ý là Alviero Martini) cũng đã từng bị áp dụng các biện pháp tương tự, cho phép các cơ quan giám sát độc lập theo dõi và xác minh việc cải thiện quy trình.

Tuy nhiên, việc Loro Piana — thương hiệu nằm ở đỉnh cao của tháp giá trong ngành thời trang — bị đưa vào diện giám sát đã cho thấy rằng không thương hiệu nào miễn nhiễm với những vấn đề đang diễn ra trong chuỗi cung ứng tại Ý, đặc biệt là vấn đề gia công phụ (subcontracting).

Theo bà Kim Van der Weerd, cựu quản lý nhà máy may mặc và hiện là CEO kiêm đồng sáng lập của tổ chức tư duy về phát triển bền vững do nhà sản xuất dẫn dắt Fashion Producer Collective, thì việc gia công phụ, tức là nhà cung cấp chính chuyển giao một phần quy trình sản xuất hoặc đơn hàng cho bên thứ ba, thường bắt nguồn từ áp lực cắt giảm chi phí và sự bất định về số lượng đơn hàng.

Nhờ hình thức này, các nhà máy có thể duy trì số lượng nhân sự chính thức ở mức tối thiểu, đồng thời linh hoạt mở rộng hay thu hẹp lực lượng lao động theo nhu cầu với chi phí thấp.

Một báo cáo của Liên đoàn Công đoàn châu Âu (ETUC) công bố năm 2021 cho biết, những lao động làm việc theo hình thức gia công phụ thường phải chịu điều kiện làm việc tồi tệ nhất, với hàng loạt vi phạm quyền lợi — từ hình thức “tự làm chủ trá hình” (tức là người lao động bị ràng buộc bởi các cam kết và điều kiện tương tự như nhân viên toàn thời gian nhưng lại không được hưởng các quyền lợi như hợp đồng, lương nghỉ ốm…), cho đến các trường hợp nghiêm trọng như buôn bán người.

Tất cả các thương hiệu xa xỉ từng lên tiếng sau khi bị đặt dưới sự giám sát tư pháp tại Ý đều khẳng định họ không hề biết rằng các nhà cung cấp của mình đã gia công lại cho các nhà máy có điều kiện làm việc kém tiêu chuẩn — điều này cho thấy rõ sự thiếu minh bạch trong chuỗi cung ứng thời trang, ngay cả ở phân khúc cao cấp nhất.

Các thương hiệu thường dựa vào hoạt động kiểm toán để đảm bảo tiêu chuẩn được tuân thủ, nhưng số ít các nhà máy thực hiện hành vi gia công trái phép lại rất tinh vi trong việc che giấu điều đó.

Trong khi đó, các công nghệ truy xuất nguồn gốc như hộ chiếu sản phẩm kỹ thuật số (DPPs) vẫn đang ở giai đoạn sơ khai, và những nỗ lực ban đầu nhằm cải thiện tình hình hầu hết chỉ dừng lại ở các thỏa thuận tự nguyện — mà theo các chuyên gia đánh giá là có hiệu quả hạn chế. Toàn bộ hệ thống này cần phải thay đổi — và phải thay đổi nhanh chóng.

HỆ THỐNG KIỂM TRA NHIỀU KHIẾM KHUYẾT

Cuộc điều tra về chuỗi cung ứng tại Ý đã phơi bày thực tế rằng điều kiện làm việc tồi tệ vẫn tồn tại trong các nhà máy may mặc trên khắp thế giới — bao gồm cả ở châu Âu.

“Người ta có thể cho rằng việc lựa chọn sản xuất tại các quốc gia như Ý hay Pháp – nơi có các quy định khá nghiêm ngặt – sẽ giúp giảm thiểu rủi ro về môi trường làm việc kém, nhưng tôi chắc chắn sẽ không nói rằng chuỗi cung ứng ngắn hơn đồng nghĩa với khả năng truy xuất nguồn gốc tốt hơn,” Alexandra Pelka, đồng sáng lập công ty tư vấn về ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) và SDG (Các Mục tiêu Phát triển Bền vững) AP Projects, chia sẻ. “Các doanh nghiệp cần lập bản đồ, quản lý và xác minh toàn bộ chuỗi cung ứng của mình – bất kể sản xuất ở đâu”.

Một phần của vấn đề nằm ở việc mỗi thương hiệu và tổ chức chứng nhận lại cử kiểm toán viên riêng, dẫn đến tình trạng chồng chéo công việc và gia tăng áp lực cũng như sự đối đầu trong quá trình kiểm toán.

Dù việc sử dụng kiểm toán viên độc lập – không có liên hệ trực tiếp với nhà máy – có những lợi ích nhất định, song cũng có quan điểm cho rằng nên xây dựng mối quan hệ gần gũi hơn, dựa trên sự tin tưởng. Mục tiêu là xử lý các vấn đề ngay từ đầu, trước khi chúng trở nên nghiêm trọng và ăn sâu vào hệ thống.

TĂNG CƯỜNG CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT

Hiện nay, tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong chuỗi cung ứng là những yếu tố thiết yếu trong hai đạo luật của Liên minh châu Âu (EU): Chỉ thị Báo cáo Bền vững Doanh nghiệp (CSRD) và Chỉ thị Thẩm tra Chuỗi Cung ứng Bền vững Doanh nghiệp (CSDDD), theo bà Natalia Yerashevich, Trưởng bộ phận minh bạch và chuỗi cung ứng tại công ty tư vấn chính sách EU Ohana Public Affairs.

Tuy nhiên, bà cũng lưu ý rằng do các đề xuất đơn giản hóa trong những quy định này, việc giám sát có thể sẽ chỉ giới hạn ở cấp độ nhà cung ứng trực tiếp (Tier 1), qua đó bỏ qua những thách thức thực sự nằm sâu hơn trong chuỗi cung ứng.

Ngoài ra, sáng kiến về Hộ chiếu sản phẩm kỹ thuật số (DPP) và Quy định Thiết kế sinh thái cho sản phẩm bền vững (ESPR) của EU sẽ yêu cầu một mức độ truy xuất nguồn gốc nhất định đối với sản phẩm, bà Yerashevich cho biết.

Bên cạnh đó, Lệnh cấm lao động cưỡng bức – sẽ có hiệu lực từ tháng 12 năm 2027 – “chắc chắn sẽ thúc đẩy việc giám sát chuỗi cung ứng chặt chẽ hơn”, vì các khiếu nại từ bên thứ ba có thể dẫn đến việc cơ quan chức năng EU mở cuộc điều tra.

Ý đang xem xét các động thái pháp lý độc lập, với việc Bộ trưởng Công nghiệp Adolfo Urso tuyên bố vào cuối tháng 7 rằng chính phủ có ý định xây dựng một đạo luật nhằm chứng nhận tính bền vững và hợp pháp của các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng.

Theo thông cáo báo chí từ Bộ Doanh nghiệp và Sáng tạo “Made in Italy,” đạo luật này sẽ hướng đến việc chứng nhận chuỗi cung ứng thông qua các cuộc kiểm tra phòng ngừa theo từng trường hợp (ad-hoc). Mục tiêu là loại trừ trách nhiệm của các thương hiệu trong các hành vi “bất hợp pháp hoặc mập mờ” của các nhà cung cấp và bên thầu phụ.

“Các thương hiệu đóng vai trò then chốt trong việc định hình hành vi của nhà cung cấp,” ông Ercole Botto Poala, CEO của Reda, nhà cung cấp vải len merino của Ý, chia sẻ.

“Nếu mục tiêu là minh bạch và đảm bảo điều kiện đạo đức, thì các chính sách mua hàng có trách nhiệm là điều cốt lõi: bao gồm giá cả công bằng, thời hạn giao hàng hợp lý và mối quan hệ dài hạn để nhà cung cấp có thể lập kế hoạch, đầu tư và vận hành một cách có trách nhiệm".