Ngày 6/6, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Bộ Khoa học và Công nghệ, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp tổ chức Hội thảo góp ý cho Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (KH,CN&ĐMST). 

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn và Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy đồng chủ trì Hội thảo. 

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn cho biết, Dự thảo Luật KH,CN&ĐMST khi trình ra Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 9 đã nhận được sự quan tâm của các đại biểu Quốc hội, với nhiều lượt ý kiến đóng góp tại tổ và hội trường. Ngay sau đó, Dự thảo Luật đã được tiếp thu, chỉnh lý theo ý kiến góp ý của các đại biểu.

Để có thêm cơ sở hoàn thành Dự thảo Luật, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị các đại biểu đóng góp ý kiến thẳng thắn vào các nội dung, như chấp nhận rủi ro trong hoạt động KH,CN&ĐMST; cơ chế đặc biệt trong nghiên cứu, tiếp cận, mua bí quyết công nghệ, học hỏi, giải mã công nghệ; hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư phát triển công nghệ chiến lược…

KIẾN NGHỊ SỬA ĐỔI TÊN GỌI DỰ THẢO LUẬT 

Tại Hội thảo, nhiều đại biểu ghi nhận sự chủ động và nỗ lực của cơ quan soạn thảo trong việc xây dựng dự án Luật KH,CN&ĐMST và cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung Luật KHCN năm 2013 là cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra trong bối cảnh mới, đặc biệt khi KH,CN&ĐMST đang trở thành động lực then chốt để phát triển đất nước.

Một trong những vấn đề được các đại biểu quan tâm là tên gọi của Dự thảo Luật. Theo TS. Phạm Văn Tân, nguyên Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, ĐMST vốn đã nằm trong nội hàm của khái niệm KH&CN. 

Do đó, việc thêm cụm từ này vào tên Luật là không thật sự cần thiết, nếu nội dung của Luật đã điều chỉnh đầy đủ và rõ ràng các chính sách thúc đẩy ĐMST. Ngoài ra, nếu thêm “Đổi mới sáng tạo” thì liệu có cần bổ sung thêm “Chuyển đổi số” theo đúng tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị hay không. Sự bứt phá không phải ở cái tên, tiêu đề mà ở nội hàm chính sách trong văn bản.

ĐỔI MỚI SÁNG TẠO TRONG DOANH NGHIỆP VÀ NỀN KINH TẾ LÀ CHƯA ĐỦ

Về cấu trúc Luật, TS. Phạm Văn Tân đề nghị điều chỉnh thứ tự nội dung tại Mục 1 Chương II để đảm bảo tính lôgic, sắp xếp theo cấp độ từ vĩ mô tới vi mô: Chiến lược - kế hoạch - chương trình - nhiệm vụ. Ông cũng lưu ý nên cân nhắc bổ sung khái niệm “quy hoạch” vào nội dung này để đảm bảo tính thống nhất với Luật Quy hoạch hiện hành.

Về nội dung chuyển đổi số, Dự thảo Luật chỉ đề cập tại Điều 18, gắn với hoạt động KH,CN&ĐMST. Theo TS. Phạm Văn Tân, đây là cách tiếp cận chưa đầy đủ. “Chuyển đổi số không chỉ giới hạn trong lĩnh vực KH&CN, mà là yêu cầu chung của toàn xã hội,”, đồng thời đề nghị cần mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật hoặc có quy định rõ ràng hơn về vị trí của chuyển đổi số trong hệ thống pháp luật hiện hành.

Việc chỉ tập trung thúc đẩy ĐMST trong doanh nghiệp và nền kinh tế là chưa đủ. 

“ĐMST không chỉ diễn ra trong khu vực sản xuất - kinh doanh, mà còn trong cả quản lý nhà nước, văn hóa, xã hội… Do đó, Luật cần bao quát rộng hơn để phản ánh đúng tính chất toàn diện của hoạt động ĐMST trong nền kinh tế tri thức”, TS. Phạm Văn Tân nói. 

CẦN QUY ĐỊNH CỤ THỂ CƠ QUAN CÓ THẨM QUYỀN CHO PHÉP THỬ NGHIỆM CÔNG NGHỆ 

Một điểm nổi bật khác cũng được TS. Phạm Văn Tân đề cập là vấn đề tài chính. Theo ông, Luật cần quy định rõ việc phân bổ tối thiểu 2% GDP hằng năm cho KHCN&ĐMST, thay vì chỉ dừng ở con số 2% tổng chi ngân sách nhà nước như hiện tại. “Không có nguồn lực tài chính đủ mạnh thì KHCN sẽ không thể trở thành trụ cột phát triển,” ông nhấn mạnh, đồng thời bày tỏ lo ngại rằng hiện nay mức chi thực tế mới chỉ đạt khoảng 1%.

Ngoài ra, ông cũng kiến nghị quy định rõ cơ quan có thẩm quyền cho phép thử nghiệm công nghệ, cũng như bổ sung các nội dung về phát triển nhân lực, đặc biệt là lực lượng làm công tác quản lý khoa học và nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực KH,CN&ĐMST.

Cùng quan điểm đóng góp xây dựng, ông Đặng Đình Luyến, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng, việc sớm ban hành Luật KH,CN&ĐMST là cần thiết nhưng cần rà soát kỹ để đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp và khả thi trong thực tiễn. Ông đề cập trước hết đến Điều 2 của Dự thảo về đối tượng áp dụng, trong đó cụm từ “có liên quan đến hoạt động KH,CN&ĐMST” chưa được định nghĩa rõ ràng, đặc biệt với tổ chức, cá nhân ngoài lãnh thổ Việt Nam.

Một vấn đề pháp lý quan trọng khác là tính thứ tự áp dụng giữa các văn bản pháp luật. Dự thảo Luật đang quy định trong Điều 4 rằng khi có quy định khác với các luật khác, thì Luật này sẽ được ưu tiên áp dụng. Tuy nhiên, ông Đặng Đình Luyến nhấn mạnh, quy định này không phù hợp với Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025. Theo đó, trong trường hợp xung đột giữa các văn bản cùng cấp, văn bản ban hành sau mới được ưu tiên.

Ông Đặng Đình Luyến cũng đề nghị làm rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về KH,CN&ĐMST, đặc biệt là vai trò của Bộ KH&CN. “Khoản 2 Điều 12 cần được cụ thể hóa hơn, tránh quy định chung chung,” ông góp ý, đồng thời đề xuất chuyển Điều 12 về quản lý nhà nước lên ngay sau Điều 11 để hợp lý về mặt bố cục logic.

Vấn đề thử nghiệm công nghệ mới và xử lý khác biệt so với luật hiện hành cũng nhận được nhiều ý kiến lo ngại. Ông Đặng Đình Luyến cho rằng, quy định cho phép thực hiện các hoạt động “khác với pháp luật hiện hành” có thể mâu thuẫn với Hiến pháp. “Không thể cho phép hành vi trái luật chỉ với lý do thử nghiệm,” ông nhấn mạnh, đồng thời kiến nghị cân nhắc lại quy định tại Khoản 6 Điều 22 về việc Chính phủ quy định chi tiết xử lý khác biệt với luật, vì điều này không có cơ sở pháp lý vững chắc.

Một nội dung quan trọng khác được ông Đặng Đình Luyến đề cập là nguyên tắc hội nhập và hợp tác quốc tế trong KH,CN&ĐMST. Dự thảo cần bám sát quy định tại Điều 12 Hiến pháp 2013, đảm bảo nguyên tắc “tôn trọng độc lập, chủ, quyền, không can thiệp nội bộ” và “tiếp thu có chọn lọc” các thành tựu quốc tế.

Hội thảo ghi nhận 15 lượt ý kiến tâm huyết từ các chuyên gia, đại biểu, tập trung vào nhiều nội dung quan trọng, từ phạm vi điều chỉnh, tên gọi của Luật, đến cấu trúc, nội dung các điều khoản cụ thể và vấn đề đảm bảo tính hợp hiến, khả thi trong thực tiễn thi hành.

Tại Hội thảo, Thứ trưởng Bùi Thế Duy đã trực tiếp giải đáp, làm rõ một số vấn đề được đại biểu nêu.

Phát biểu kết luận, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn nêu rõ, những ý kiến đóng góp của các đại biểu, chuyên gia sẽ được Ủy ban phối hợp với Bộ KH&CN cũng như các cơ quan liên quan tiếp tục rà soát, hoàn thiện trước khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến.