Ngày 11/8, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Cao Bằng cho biết, đơn vị đã tiếp nhận một nam bệnh nhân (39 tuổi, giáo viên dạy Zumba), khi đang biểu diễn trên sân khấu thì bất ngờ ngã quỵ. Những người xung quanh đã ngay lập tức sơ cứu nhưng khi vào viện bệnh nhân đã ngưng tim, ngưng thở. Sau khi vào viện, bệnh nhân được ê-kíp y bác sĩ tiến hành cấp cứu ngừng tuần hoàn đúng theo phác đồ của Bộ Y tế, tuy nhiên sau nửa giờ nỗ lực, bệnh nhân vẫn không qua khỏi.

Tương tự, một thiếu nữ 14 tuổi bất ngờ bị liệt nửa người bên trái khi đang hoạt động bình thường dù không có tiền sử mắc bệnh nền. Khi sự việc xảy ra, bệnh nhân đang ở quê nhà cách TP.HCM chỉ 35km với khoảng 1 giờ di chuyển. Thay vì được đưa vào bệnh viện tuyến cuối có trung tâm đột quỵ để điều trị, người bệnh lại được đưa vào trung tâm y tế huyện theo dõi rồi mới chuyển lên bệnh viện tỉnh.

Tại bệnh viện tỉnh, hình ảnh chụp CT cho thấy vòng tuần hoàn não bị tắc một đoạn lớn. Lúc này, em mới được chuyển lên Bệnh viện Nhân dân 115 điều trị. Tính từ lúc khởi phát triệu chứng, thời gian vận chuyển và chờ đợi đã kéo dài khoảng 12 giờ. Tại thời điểm được đưa vào viện, các bác sĩ phát hiện nhiều khu vực trong não đã hoại tử, gần như không thể can thiệp tái thông mạch máu. 

Tại Hội nghị Đột quỵ TP.HCM 2025 ngày 9/8 vừa qua, PGS.TS Nguyễn Huy Thắng, Chủ tịch Hội đột quỵ TP.HCM, cho biết so với năm 2017, thời gian mở “cửa sổ điều trị” đột quỵ, tỷ lệ điều trị thành công tăng 22%, số ca điều trị tăng thêm một triệu ca. Đến nay, cả nước có 130 trung tâm đột quỵ, gấp 7 lần so với 2017, tỷ lệ tái thông mạch máu đạt 12%, cao nhất châu Á, tỷ lệ lấy huyết khối cơ học đạt 8%

Tuy nhiên, nghịch lý nằm ở chỗ Việt Nam đã có nhiều trung tâm đột quỵ đạt chuẩn quốc tế và khả năng điều trị trong viện được cải thiện rõ rệt, nhưng bệnh nhân vẫn đến viện quá muộn. Khoảng trống ở giai đoạn trước và sau viện khiến "cơ hội vàng" cứu sống nhiều người bị bỏ lỡ.

Khảo sát gần đây trên 7.000 bệnh nhân cho thấy chỉ 12% được tái thông mạch máu trong "cửa sổ vàng" 3,5 giờ, còn 88% đến viện muộn, trung bình sau 16 tiếng, mất cơ hội dùng thuốc tiêu sợi huyết. "Việt Nam đang làm khá tốt giai đoạn điều trị đột quỵ trong bệnh viện, nhiều trung tâm đạt chuẩn thế giới, nhưng vấn đề cấp cứu trước viện vẫn còn khoảng cách khá xa với các nước", bác sĩ Thắng cho hay.

Nguyên nhân chậm trễ chủ yếu gồm chủ quan với triệu chứng sớm, thiếu nhận thức về đột quỵ, vận chuyển cấp cứu chưa tối ưu. Nhiều bệnh nhân cho biết ban đầu chỉ yếu nhẹ, nghĩ sẽ tự khỏi nên chờ một đến hai ngày, đến khi triệu chứng nặng mới đi cấp cứu.

Không ít người nhầm lẫn với cảm cúm, tự điều trị bằng cách đánh gió, chích máu ngón tay hoặc dùng thuốc dân gian. Hầu hết bệnh nhân tự dùng xe cá nhân thay vì gọi 115, dẫn đến di chuyển chậm hơn, đi cấp cứu đột quỵ sai nơi, đưa đến đơn vị không thể điều trị làm tốn thêm thời gian chuyển tiếp.

Bên cạnh đó là hệ thống cấp cứu tiền viện chưa phát triển. Việt Nam chưa có lực lượng paramedic (cấp cứu ngoại viện) đúng nghĩa. Xe cấp cứu chủ yếu chỉ chở bệnh nhân, ít xử trí ban đầu. PGS. Thắng nhìn nhận đây là thách thức lớn, khó cải thiện, không thể chỉ một bác sĩ, một nhóm hay một bệnh viện làm được, mà cần cả hệ thống y tế cùng tham gia. "Nếu rút thời gian đến viện xuống chỉ còn 1 giờ, hiệu quả cứu sống sẽ khác hẳn", bác sỹ trăn trở.

Hiện 80% bệnh nhân đột quỵ ở Việt Nam bị từ chối điều trị tối ưu vì đến viện quá muộn. Bác sĩ Thắng cho rằng cần nâng cao nhận thức cộng đồng, hướng dẫn bệnh nhân đến đúng cơ sở có khả năng xử trí ngay từ đầu. "Khoảng trống trước và sau viện nếu không được lấp đầy sẽ tiếp tục là rào cản lớn trong điều trị đột quỵ. Phát triển hệ thống cấp cứu tiền viện, triển khai Mobile stroke unit (MSU) và giáo dục cộng đồng là những bước đi then chốt để cứu thêm nhiều mạng sống", ông nhấn mạnh.

Một trong những thách thức khác của Việt Nam, theo PGS.TS.BS Mai Duy Tôn, Chủ tịch Hội Đột quỵ Hà Nội, Giám đốc Trung tâm Đột quỵ Bệnh viện Bạch Mai, là hệ thống điều trị đột quỵ phát triển nhanh trong gần 10 năm qua, song nhiều tỉnh miền núi và vùng sâu, như Cao Bằng, Lai Châu, vẫn khó triển khai. Nhiều nơi chủ yếu mới dừng ở đơn vị trong khoa thần kinh, chưa hình thành khoa hoặc trung tâm độc lập, ảnh hưởng chất lượng điều trị.

BS Mai Duy Tôn cho biết, đột quỵ là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn phế ở Việt Nam, trong khi ở nhiều nước, căn nguyên này chỉ đứng thứ hai hoặc ba nhờ kiểm soát tốt yếu tố nguy cơ. Cứ bốn người trưởng thành thì có một người sẽ bị đột quỵ trong đời, đồng nghĩa gần như mọi gia đình Việt đều có nguy cơ đối mặt với căn bệnh này.

Năm 2024, Bộ Y tế đã ban hành Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị đột quỵ. Đây là văn bản pháp lý quan trọng để các bác sĩ áp dụng tiến bộ y học thế giới vào thực tiễn. Bộ cũng đang xây dựng bộ tiêu chí lâm sàng điều trị đột quỵ áp dụng trên phạm vi toàn quốc. Bộ tiêu chí này sẽ đánh giá 3 yếu tố chính: chất lượng nhân lực, chất lượng chuyên môn và chất lượng dịch vụ. Từ đó, giúp đánh giá chất lượng điều trị đột quỵ phù hợp với điều kiện Việt Nam, áp dụng cho cả hệ thống công lập và tư nhân.

Ngoài ra, đột quỵ đã được đề xuất đưa vào Chương trình Mục tiêu Quốc gia Chăm sóc Sức khỏe Dân số giai đoạn 2026 - 2035, trở thành bệnh thứ sáu trong chương trình này. Việc ứng dụng công nghệ thông tin cũng đang được đẩy mạnh. Các phần mềm dự báo nguy cơ đột quỵ giúp người dân đánh giá nguy cơ, phòng ngừa sớm; trợ lý ảo hỗ trợ y tế cũng đang được phối hợp triển khai.

"Chúng tôi đang triển khai ứng dụng theo dõi đột quỵ, đến nay đã hoàn thành và được nghiệm thu. Trong thời gian tới, ứng dụng sẽ được triển khai thí điểm tại các thành phố. Khi phần mềm vận hành ổn định, chúng tôi sẽ đề xuất Bộ Y tế tích hợp vào phần mềm VNeID, nhằm giúp tất cả người dân Việt Nam có thể sử dụng", bác sĩ Mai Duy Tôn chia sẻ.

Trong giai đoạn tới, mạng lưới phòng chống đột quỵ sẽ tiếp tục được mở rộng tới tuyến huyện, thí điểm tại Hà Giang, Quảng Ninh, Thanh Hóa (2025 - 2026) với hệ thống telemedicine kết nối tuyến tỉnh và Bệnh viện Bạch Mai. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng Chương trình quốc gia về cấp cứu và điều trị đột quỵ với nguồn lực, cơ chế và chính sách rõ ràng, từ đó đảm bảo bệnh nhân được tiếp cận thuốc men, dịch vụ và kỹ thuật tốt nhất.

.