Theo hãng tin CNBC, đồng USD đã giữ vị trí “vua” trong thương mại toàn cầu suốt nhiều thập kỷ, không chỉ bởi Mỹ là nền kinh tế lớn nhất thế giới, mà còn bởi dầu - một hàng hoá cơ bản chủ chốt mà tất cả các nền kinh tế từ nhỏ đến lớn đều cần tới - được định giá bằng USD. Hầu hết các hàng hoá cơ bản khác cũng được định giá và giao dịch bằng USD.

Dù đã giảm mạnh từ mức hơn 70% vào năm 1999, USD vẫn là đồng tiền chiếm tỷ trọng lớn nhất trong dự trữ ngoại hối toàn cầu - theo dữ liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Ở thời điểm quý 4 năm ngoái, USD chiếm 58,36% trong dự trữ ngoại hối toàn cầu. Đồng tiền chiếm tỷ trọng lớn thứ hai là Euro, chỉ đạt mức 20,5%, trong khi đồng Nhân dân tệ có tỷ trọng 2,7%.

Do sự phụ thuộc lớn của thế giới vào đồng USD, các quốc gia rất dễ bị ảnh hưởng bởi biến động kinh tế và các động thái chính sách tiền tệ của Mỹ. Trong hơn 1 năm qua, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) liên tục tăng lãi suất để chống lạm phát, khiến tỷ giá đồng USD tăng mạnh. Điều này dẫn tới việc nhiều ngân hàng trung ương khác phải tăng lãi suất theo Fed để bảo vệ tỷ giá đồng nội tệ và ngăn sự tháo chạy của dòng vốn nóng. “Bằng cách đa dạng hoá khỏi đồng USD, các quốc gia có thể giảm bớt sức ép từ các yếu tố bên ngoài”, chuyên gia Cedric Chehab của Fitch Solutions nhận định.

NHIỀU NƯỚC MUỐN GIẢM PHỤ THUỘC VÀO USD

Trung Quốc là một trong những quốc gia tích cực nhất trong việc thúc đẩy sự dịch chuyển khỏi đồng USD. Cơ sở cho nỗ lực này của Trung Quốc là vị trí nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và thế thống trị của nước này trong thương mại toàn cầu. CNBC đã phân tích dữ liệu của IMF và rút ra kết luận Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của 61 quốc gia và vùng lãnh thổ nếu tính gộp cả giá trị xuất khẩu và nhập khẩu. Trong khi đó, Mỹ là đối tác thương mại lớn nhất của 30 quốc gia và vùng lãnh thổ.

“Khi sức mạnh kinh tế của Trung Quốc ngày càng trở nên lớn hơn, họ sẽ có nhiều ảnh hưởng hơn trong các định chế tài chính và thương mại toàn cầu”, ông Chehab nhận định.

Như một phần trong nỗ lực đa dạng hoá khỏi USD, Trung Quốc - nước nắm giữ trái phiếu kho bạc Mỹ nhiều thứ hai thế giới - đang giảm dần tài sản này trong dự trữ ngoại hối. Ở thời điểm tháng 2 năm nay, Trung Quốc có gần 849 tỷ USD trái phiếu kho bạc Mỹ, mức thấp nhất 12 năm, theo số liệu từ Bộ Tài chính Mỹ.

Tuy nhiên, Trung Quốc không phải là nước duy nhất kêu gọi sự dịch chuyển khỏi đồng USD. Trong chuyến thăm Bắc Kinh hồi tháng 4, Tổng thống Luiz Iancio Lula da Silva của Brazil kêu gọi giảm bớt sự phụ thuộc vào USD trong thương mại toàn cầu. Kim ngạch thương mại hai chiều giữa Brazil và Trung Quốc đạt 150 tỷ USD trong năm 2022, tăng 10% so với năm 2021 - theo số liệu từ S&P Global Market Intelligence.

Cũng trong một chuyến thăm Trung Quốc, Thủ tướng Anwar Ibrahim của Malaysia đề xuất mở một “Quỹ Tiền tệ châu Á” để giảm phụ thuộc vào đồng USD. Trong một cuộc trả lời phỏng vấn CNBC mới đây, Bộ trưởng Bộ Thương mại Malaysia thừa nhận những mối lo của nước này về sự phụ thuộc của châu Á vào đồng USD.

Tại hội nghị bộ trưởng bộ tài chính và thống đốc ngân hàng trung ương Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) ở Indonesia hồi tháng 3, các nhà hoạch định chính sách đã thảo luận ý tưởng giảm sự phụ thuộc vào đồng USD, đồng Yên Nhật và đồng Euro, và “chuyển sang thanh toán bằng đồng nội tệ của các nước trong khu vực”.

Hồi tháng 4, truyền thông Ấn Độ đưa tin Bộ Ngoại vụ nước này tuyên bố rằng Ấn Độ và Malaysia đã bắt đầu thanh toán thương mại bằng đồng Rupee.

LỢI ÍCH KINH TẾ CỦA “PHI ĐÔLA HOÁ”

Giới phân tích nói rằng những động lực toàn cầu thay đổi đang thúc đẩy “phi đôla hoá” - một xu hướng có thể mang lại lợi ích cho nền kinh tế các quốc gia theo một số cách khác nhau. Giao dịch thương mại bằng đồng nội tệ “cho phép các nhà xuất khẩu và nhập khẩu cân bằng rủi ro, có thêm nhiều lựa chọn để đầu tư, có được sự chắc chắn lớn hơn về doanh thu” - cựu đại sứ Brazil ở Trung Quốc, ông Marcos Caramuru, nói với CNBC.

Một lợi ích khác đối với các quốc gia khi dịch chuyển khỏi đồng USD trong giao dịch thương mại là “giúp họ đi lên trong chuỗi cung ứng” - theo chuyên gia Mark Tinker của ToscaFund Hong Kong. “Câu chuyện sẽ không còn là bán sản phẩm giá rẻ cho Walmart để giữ giá thấp cho người tiêu dùng Mỹ, rồi dùng tiền USD có được từ đó để mua năng lượng Mỹ nữa. Câu chuyện sẽ là về một khối thương mại hai chiều một cách hoàn toàn và thực sự”, ông Tinker nói.

Cùng với đó, tốc độ tăng trưởng kinh tế của các khối kinh tế không có sự tham gia của Mỹ cũng khuyến khích các nền kinh tế này thúc đẩy việc sử dụng đồng tiền của nước mình một cách rộng rãi hơn. IMF ước tính châu Á có thể đóng góp hơn 70% tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong năm nay.

“Tăng trưởng kinh tế của Mỹ có thể giảm tốc, nhưng các nền kinh tế ngoài Mỹ vẫn tăng trưởng mạnh mẽ. Tôi nghĩ sẽ có một sự quốc tế hoá lại các dòng chảy vốn và thương mại” ông Tinker nói.

MỐI LO ĐỊA CHÍNH TRỊ

Rủi ro địa chính trị cũng là một nhân tố thúc đẩy sự dịch chuyển khỏi đồng USD. “Rủi ro địa chính trị gây ra nhiều bất lợi và biến động về việc đồng USD thực sự an toàn tới mức nào”, chuyên gia Galvin Chia của NatWest Markets nhận định.

Ông Tinker nói rằng một nhân tố thúc đẩy phi đôla hoá chính là quyết định của Mỹ đóng băng dự trữ ngoại hối của Nga sau khi nổ ra chiến tranh Nga-Ukraine vào tháng 2/2022. Theo hãng tin Bloomberg, đồng Nhân dân tệ của Trung Quốc đã thế chân USD để trở thành đồng tiền được giao dịch nhiều nhất ở Nga.

Đến nay, Mỹ và các đồng minh phương Tây đã đóng băng hơn 300 tỷ USD dự trữ ngoại hối của Nga và áp hàng loạt biện pháp trừng phạt cứng rắn lên nước này. “Cơn bão” trừng phạt này buộc Nga phải chuyển sang giao dịch bằng các đồng tiền khác và tăng dự trữ vàng.

“Nếu một quốc gia có sự mâu thuẫn với Mỹ, quốc gia đó sẽ cảm thấy rủi ro đối với tài sản của họ. Họ sẽ phải tìm cách thay thế để cất giữ tài sản đó”, ông Tinker phát biểu. Tại khu vực Trung Đông, cường quốc xuất khẩu dầu lửa Saudi Arabia đã phát tín hiệu sẵn sàng dùng các đồng tiền khác để giao dịch thay cho USD.

Giới phân tích không cho rằng giao dịch dầu lửa sẽ sớm chấm dứt việc sử dụng đồng USD, “tôi nghĩ điều quan trọng hơn mà các nước xuất khẩu dầu muốn nói lên là: còn có một đối tác lớn khác và chúng tôi muốn xem xét làm thế nào để giao dịch song phương với họ bằng đồng Nhân dân tệ”, ông Chehab phát biểu.

USD VẪN LÀ “VUA”

Nhưng mặc cho sự suy giảm vị thế của USD, giới phân tích nói rằng đồng bạc xanh sẽ không bị “soán ngôi” trong tương lai gần, đơn giản bởi không có bất kỳ sự thay thế khả thi nào ở thời điểm này.

“Đồng Euro là một liên minh tiền tệ và tài khoá không hoàn hảo. Đồng Yên Nhật có tất cả những thách thức mang tính cơ cấu xét tới mức nợ cao”, ông Chehab nhấn mạnh, đồng thời cho rằng đồng Nhân dân tệ cũng không đủ sức thay thế USD.

“Nếu nhìn vào tỷ lệ của đồng Nhân dân tệ trong tổng dự trữ ngoại hối toàn cầu, con số chỉ vào khoảng 2,5%. Và Trung Quốc vẫn đang áp những hạn chế về tài khoản vãng lai. Điều đó có nghĩa là bất kỳ một đồng tiền nào cũng sẽ phải mất một thời gian dài để chiếm vị trí của đồng USD”, ông Chehab phát biểu.

“Hệ thống dự trữ quốc tế vẫn là một hệ thống do đồng USD thống trị”, chuyên gia Chia của NatWest nhấn mạnh.