Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới với hai mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045 và đạt được Net Zero vào năm 2050. Đây là hai mục tiêu đầy thách thức vì phải chuyển đổi cơ bản nền kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng theo hướng đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, thay thế cho mô hình tăng trưởng dựa trên thâm dụng tài nguyên và lao động trong những năm qua.

KHÓ KHĂN CỦA DOANH NGHIỆP TRONG CHUYỂN ĐỔI XANH

Tại tọa đàm về chuyển đổi xanh doanh nghiệp, đại diện Hiệp hội doanh nghiệp TP.Hồ Chí Minh cho rằng chuyển đổi xanh còn nhiều thách thức, mà một trong số rào cản với doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam khi thực hiện dự án xanh là tài chính.

Bàn về những thách thức khi chuyển đổi xanh, Hiệp hội doanh nghiệp TP.Hồ Chí Minh dẫn ra báo cáo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho hay 65% doanh nghiệp gặp vướng mắc tài chính để thực hiện các dự án xanh.

Mặc dù đã có các cơ chế tài chính hỗ trợ nhưng việc đưa nguồn vốn này đến đối tượng vẫn là một bài toán khó. Bên cạnh đó, nhân lực cũng là một yếu tố đáng lo ngại. Chỉ có khoảng 12% doanh nghiệp tại TP.Hồ Chí Minh sở hữu đội ngũ nhân sự có chuyên môn về ESG (môi trường, xã hội và quản trị).

Công nghệ cũng là một thách thức quan trọng, đặc biệt trong các ngành có mức độ phát thải cao như dệt may. Hiện tại, khoảng 40% thiết bị trong ngành này đã lạc hậu, khiến việc giảm phát thải carbon trở thành một vấn đề nan giải. Trong bối cảnh Việt Nam phải cạnh tranh với nhiều đối thủ trên thị trường quốc tế, việc nâng cấp công nghệ và đáp ứng các tiêu chuẩn xanh là bắt buộc.

Ngoài ra, nhận thức của doanh nghiệp cũng là một rào cản lớn. Không phải doanh nghiệp nào cũng hiểu rõ tầm quan trọng của chuyển đổi xanh và sẵn sàng đầu tư dài hạn cho quá trình này.

Tại hội thảo về giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero vừa diễn ra tuần qua, TS.Bùi Thanh Minh, Phó Giám đốc chuyên môn, Văn phòng Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân (Ban IV) chia sẻ những khó khăn mà doanh nghiệp gặp phải khi thực hiện chuyển đổi xanh. Một khảo sát do Ban IV thực hiện gần đây cho thấy có ba khó khăn lớn nhất được doanh nghiệp xác định gồm: thiếu nguồn vốn để triển khai các giải pháp giảm phát thải; thiếu nhân sự có chuyên môn và kinh nghiệm trong lĩnh vực chuyển đổi xanh; và thiếu giải pháp kỹ thuật cụ thể, phù hợp với điều kiện sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Trong đó, vấn đề vốn được xem là trở ngại lớn nhất. Kết quả khảo sát cho thấy, có tới 50% doanh nghiệp cho rằng họ gặp khó khăn về vốn, trong khi chỉ 5,9% cho rằng không gặp trở ngại nào.

Tỉ lệ doanh nghiệp trong các ngành công nghiệp chế biến– chế tạo và nông– lâm– thủy sản gặp khó khăn về vốn lần lượt là 53,7% và 52,9%. Doanh nghiệp trong nước khó khăn hơn so với doanh nghiệp FDI (50,3% so với 46,6%). Đáng chú ý, doanh nghiệp quy mô vừa là nhóm gặp khó khăn về vốn lớn nhất– với 62,7% doanh nghiệp có doanh thu từ 1.000– 1.500 tỉ đồng cho biết thiếu nguồn lực tài chính để chuyển đổi xanh.

Trong khi nhu cầu vốn là rất lớn, thị trường tài chính xanh của Việt Nam vẫn còn phát triển chậm. Theo ước tính của World Bank (2022), Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD trong giai đoạn 2022–2040 để xây dựng khả năng chống chịu và giảm phát thải khí nhà kính, tương đương 6,8% GDP mỗi năm. Trong đó, khu vực tư nhân dự kiến phải huy động gần 184 tỉ USD, tức gần 50% tổng nhu cầu vốn.

Trên thực tế, quy mô tín dụng xanh vẫn còn hạn chế. Tính đến cuối năm 2023, dư nợ tín dụng xanh toàn hệ thống mới đạt gần 621.000 tỉ đồng, chiếm khoảng 4,5% tổng dư nợ nền kinh tế, chủ yếu tập trung vào năng lượng tái tạo, năng lượng sạch (gần 45%) và nông nghiệp xanh (30%).

Việc triển khai tín dụng xanh vẫn gặp nhiều vướng mắc, như thiếu khung pháp lý rõ ràng, thiếu chính sách đồng bộ, nguồn vốn của tổ chức tín dụng chủ yếu là vốn ngắn và trung hạn, trong khi các dự án xanh cần vốn dài hạn và lãi suất ưu đãi. Đối với trái phiếu xanh, vẫn còn thiếu hướng dẫn chi tiết về tiêu chí dự án, cơ chế giám sát sử dụng vốn, và quy định pháp lý minh bạch.

Ngoài ra, tiếp cận các nguồn tài chính quốc tế, dù có tiềm năng lớn, cũng chưa dễ dàng. Quan hệ đối tác JETP dự kiến phân bổ 15,5 tỉ USD giai đoạn 2024–2028 để hỗ trợ Việt Nam triển khai các dự án chuyển đổi năng lượng. Tuy nhiên, phần lớn khoản tài chính này chỉ được giải ngân cho các dự án “chưa huy động được vốn” hoặc “đang ở giai đoạn đề xuất ý tưởng”.

Các tổ chức quốc tế phản ánh tiến độ triển khai hiện còn chậm, cùng với nhiều rào cản về thủ tục hành chính, thẩm định, và tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế khiến khả năng tiếp cận vốn JETP của doanh nghiệp vẫn còn hạn chế. Do đó, theo ông Minh, nếu không sớm có giải pháp tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, vốn và năng lực kỹ thuật, quá trình chuyển đổi xanh của doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực tư nhân trong nước sẽ bị chậm lại, làm suy giảm hiệu quả của các cam kết quốc gia về khí hậu và gây lãng phí cơ hội tiếp cận nguồn lực tài chính toàn cầu.

MỨC ĐỘ SẴN SÀNG TRONG GIẢM PHÁT THẢI, CHUYỂN ĐỔI XANH

Trong một hội thảo diễn ra trước đó, chia sẻ về mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp trong hoạt động giảm phát thải và chuyển đổi xanh, chuyên gia đến từ Ban IV lưu ý rằng ở cấp độ doanh nghiệp, phát triển bền vững đã được quan tâm, triển khai rộng rãi. Báo cáo của KPMG năm 2022 cho thấy 79% các công ty hàng đầu thế giới xuất bản báo cáo bền vững.

Bên cạnh đó, 96% các công ty trong nhóm G250 có báo cáo về phát triển bền vững hoặc ESG; 64% các công ty coi biến đổi khí hậu là một rủi ro với hoạt động kinh doanh của mình…

Trước những biến động của tình hình quốc tế và trong nước, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động nâng cao khả năng thích ứng để vượt qua các rào cản và thách thức ngày càng gia tăng.

Tuy nhiên, mức độ sẵn sàng và năng lực chuyển đổi của nhiều doanh nghiệp vẫn còn hạn chế, phản ánh sự thiếu hụt cả về nguồn lực tài chính, kỹ thuật, thông tin và môi trường hỗ trợ chính sách.

Về mức độ sẵn sàng, phần lớn doanh nghiệp mới chỉ dừng ở mức quan tâm hoặc có định hướng bước đầu. Cụ thể, theo kết quả khả sát của Ban IV, có đến 64% doanh nghiệp chưa thực hiện bất kỳ hành động chuyển đổi xanh nào, trong khi chỉ khoảng 5,5% doanh nghiệp đã cắt giảm phát thải trong một số hoạt động và 3,8% đã theo dõi, công bố kết quả giảm phát thải. Con số này cho thấy phần lớn doanh nghiệp vẫn ở giai đoạn chuẩn bị, chưa chuyển sang hoạch định hoặc thực thi các giải pháp xanh cụ thể.

Về động lực thúc đẩy chuyển đổi xanh, khảo sát cho thấy các yếu tố nội tại đóng vai trò quan trọng. 51,9% doanh nghiệp nhận định chuyển đổi xanh giúp tối ưu hiệu quả hoạt động, trong khi 36,7% cho biết họ chịu áp lực từ khách hàng và đối tác trong chuỗi cung ứng.

Tuy nhiên, các cơ hội tài chính mới như tạo doanh thu từ tín chỉ carbon hoặc tiếp cận tín dụng ưu đãi, chưa được nhận diện đầy đủ. Cụ thể mới chỉ có 22,7% doanh nghiệp xem đây là động lực quan trọng. Điều này cho thấy các công cụ thị trường vẫn chưa được khai thác hiệu quả, phần nào phản ánh hạn chế về thông tin và năng lực kỹ thuật của doanh nghiệp.

Kết quả khảo sát cho thấy doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đang ở giai đoạn đầu của quá trình chuyển đổi xanh. Dù đã hình thành nhận thức và có những động lực nội tại nhất định, nhưng các rào cản tài chính, năng lực kỹ thuật và thiếu hệ sinh thái hỗ trợ đồng bộ vẫn là trở ngại lớn.

Hiện nay, khu vực kinh tế tư nhân đã được coi là động lực quan trọng nhất cho tăng trưởng kinh tế. Với hai mục tiêu trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045 và đạt được Net Zero vào năm 2050 thì khu vực tư nhân cũng đóng vai trò trung tâm. Đại diện Ban IV cho rằng các doanh nghiệp trong bối cảnh mới cần phải cải tiến công nghệ, tăng năng suất lao động, đồng thời hướng tới thực hành và tiên phong trong các tiêu chuẩn bền vững. Để hỗ trợ doanh nghiệp dòng vốn dài hạn cho chuyển đổi, tín dụng xanh cần phải được đẩy mạnh…