Trong những năm gần đây, thị trường IPO toàn cầu diễn ra khá trầm lắng. Đặc biệt trong năm 2024 tổng cộng chỉ có 1.251 thương vụ IPO được thực hiện và huy động được hơn 121 tỷ USD, con số này đã giảm nhẹ so với 2023 và nối tiếp đà giảm trong vài năm trở lại đây.

Ấn Độ được xem là thị trưởng nổi bật nhất khi lần đầu tiên dẫn đầu thế giới về số lượng IPO, với số thương vụ gấp đôi so với thị trường Mỹ và 2,5 lần so với châu Âu. Tuy nhiên, Mỹ vẫn là thị trường IPO dẫn đầu về giá trị huy động vốn, điểm đáng chú ý là 55% số thương vụ niêm yết tại Mỹ đến từ các tổ chức nước ngoài trong bối cảnh dòng vốn liên tục dịch chuyển về thị trường Mỹ do chênh lệch lợi suất và đồng USD mạnh.

Trong khi đó, khu vực Đông Nam Á lại chứng kiến sự suy giảm và chạm đáy trong 9 năm với số thương vụ chỉ đạt 122 vụ và huy động vỏn vẹn 3 tỷ USD, giảm mạnh so với năm 2023 là 163 thương vụ và 6,8 tỷ USD. Nguyên nhân chủ yếu phải kể đến vẫn là sự suy yếu của các tiền đồng trong khu vực này và chênh lệch lãi suất giữa các quốc gia khiến dòng vốn rời bỏ khu vực này. Dù vậy, Malaysia lại là thị trường nổi lên như một điểm sáng khi dẫn đầu khu vực về số lượng IPO và tổng giá trị huy động.

Nhìn chung, thị trường IPO toàn cầu đang chịu tác động từ nhiều yếu tố như sự suy yếu của nền kinh tế, chênh lệch về chính sách tài khóa và tiền tệ, căng thẳng địa chính trị, xu hướng chuyển đổi số, cách thức huy động vốn đa đạng và các yêu cầu huy động vốn để giảm thiểu tác động môi trường và tăng tính bền vững (ESG).

Thị trường IPO tại Việt Nam cũng nằm trong xu hướng suy giảm chung của toàn cầu. Nếu giai đoạn 2016 – 2018 là giai đoạn bùng nổ của thị trường IPO tại Việt Nam cả về số lượng thương vụ và giá trị huy động. Đồng thời, động lực lớn nhất phải kể đến là làn sóng cổ phần hóa, niêm yết và thoái vốn các doanh nghiệp Nhà nước với nhiều doanh nghiệp Nhà nước đã được niêm yết từ đó cung cấp thêm hàng hóa vốn hóa lớn lên thị trường chứng khoán.

Ngoài ra, tỷ lệ sở hữu của các nhà đầu tư nước ngoài cũng tăng vọt lên trên mức 20% và đây cũng là thời điểm thị trường chứng khoán Việt Nam chiếm tỷ trọng cao trong rổ chỉ số FTSE Frontier Index và MSCI Frontier Index, từ đó thị trường chứng khoán VIệt Nam có khả năng sẽ được nâng hạng thị trường.

Bước sang 2019, thị trường IPO sụt giảm về số lượng thương vụ cũng như giá trị huy động, đây cũng là xu hướng thường diễn ra sau giai đoạn bùng nổ. Tuy nhiên, do ảnh hưởng từ đại dịch Covid-19, thị trường IPO của Việt Nam trong năm 2020 đã sụt giảm mạnh do nền kinh tế suy giảm mạnh và các nhà đầu tư cũng bán tháo các tài sản rủi ro cao như cổ phiếu. Nhưng sau đó bước sang giai đoạn 2021, nhờ vào đà tăng mạnh của thị trường chứng khoán, số lượng thương vụ IPO và giá trị cũng hồi phục dần trở lại, mặc dù vậy thị trường IPO cũng chưa thể hồi phục trở lại so với thời điểm trước đại dịch Covid-19.

Sang năm 2022, thị trường IPO của Việt Nam lại tiếp tục bị thử thách bởi bất ổn của thị trường trái phiếu và hậu quả của việc phát triển nóng thị trường bất động sản. Tâm lý nhà đầu tư cũng trở nên bi quan hơn vào thị trường vốn khiến các doanh nghiệp cũng e ngại việc niêm yết và khó huy động trên thị trường vốn.

Số lượng thương vụ và giá trị huy động IPO cũng giảm dần trở lại trong giai đoạn 2022 – 2024. Năm 2024, thị trường IPO chỉ có duy nhất 1 thương vụ IPO với giá trị khoảng 900 tỷ VNĐ, chiếm 1,3% tổng vốn huy động IPO của khu vực Đông Nam Á.

Nguyên nhân khiến thương vụ IPO trầm lắng chủ yếu do kinh tế gặp khó khăn, các doanh nghiệp kém hiệu quả trong hoạt động kinh doanh cho nên các doanh nghiệp không đủ điều kiện niêm yết.

Khó khăn của thi trường chứng khoán khiến thị trường vốn kém hấp dẫn cùng với đó là làn sóng rút vốn của các nhà đầu tư nước ngoài khiến các doanh nghiệp giảm nhu cầu IPO.

Bước sang năm 2025 có nhiều yếu tố kỳ vọng cho thị trường IPO của Việt Nam phục hồi. Đầu tiên phải kể đến là tăng trưởng kinh tế của Việt Nam, Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng trong năm 2025 ở mức tăng trưởng GDP là 7,5 – 8% và thậm chí phấn đầu ở mức 2 con số. Đồng thời, kỳ vọng về phục hồi của thị trường bất động sản trong nửa cuối năm 2025 nhờ vào cuộc mạnh mẽ giải quyết tính pháp lý của Chính phủ, thúc đẩy nhu cầu huy động vốn qua thị trường chứng khoán.

Nhiều chính sách mới được ban hành như Luật Chứng khoán, Luật Sử dụng tài sản công,… và các luật mới được sửa đổi trong năm 2024 sẽ có hiệu lực và thực thi trong năm 2025, đây cũng là các động lực thúc đẩy thị trường IPO.

Xu hướng lãi suất tăng hoặc duy trì mặt bằng cao khi Fed có thể chỉ giảm nhẹ lãi suất trong năm 2025 khi lo ngại về lạm phát tăng trở lại và Ngân hàng Nhà nước cũng có thể sẽ sớm thúc đẩy lãi suất tăng trở lại để kiểm soát áp lực tỷ giá cũng như lạm phát tăng trở lại trong tương lai sau các biện pháp kinh thích kinh tế của Chính phủ.

Nhà đầu tư nước ngoài có thể sớm trở lại thị trường chứng khoán Việt Nam trong năm 2025, đặc biệt làn sóng niêm yết các doanh nghiệp Nhà nước và chuyển sàn từ Upcom sang HOSE cũng là động lực để các nhà đầu tư nước ngoài đẩy mạnh việc mua ròng trở lại. Đồng thời, xúc tác đến từ việc nâng hạng thị trường cũng là động lực cho thị trường IPO tìm kiếm cơ hội trên thị trường vốn. Dự kiến sẽ có khoảng 47,5 tỷ USD từ các thương vụ IPO trong 3 năm tới. 

* Ông Nguyễn Thế Minh, Giám đốc Khối Nghiên cứu và Phát triển khách hàng cá nhân của Chứng khoán Yuanta Việt Nam