Tỷ lệ nhiễm khuẩn bệnh viện vào khoảng 5 - 10% ở các nước đã phát triển và lên đến 15 - 20% ở các nước đang phát triển. Tại Hoa Kỳ, hàng năm ước tính có 2 triệu bệnh nhân bị nhiễm khuẩn bệnh viện, làm 90.000 người tử vong và tiêu tốn thêm 4,5 tỉ USD viện phí.

Tại châu Âu, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh châu Âu (ECDC), 6 loại nhiễm khuẩn bệnh viện phổ biến có gánh nặng tử vong và khuyết tật cao gấp đôi so với 32 bệnh truyền nhiễm khác cộng lại. Chỉ tính riêng nhiễm khuẩn huyết, mỗi năm có đến 30 triệu người lớn, 3 triệu trẻ sơ sinh và 1,2 triệu trẻ em bị nhiễm trên toàn cầu.

Riêng ở Việt Nam, lây nhiễm chéo rất khó kiểm soát do tình trạng quá tải ở các cơ sở y tế. Cảnh bệnh nhân phải nằm ghép 2 - 3 người/giường bệnh là tình trạng phổ biến tại nhiều bệnh viện, đặt ra vấn đề cấp thiết cần phải có quy trình kiểm soát lây nhiễm chéo một cách chặt chẽ.

Thực tế cho thấy nhiều người bệnh điều trị ung thư, phẫu thuật thành công nhưng sau đó lại bị nhiễm khuẩn các mầm bệnh tại chính cơ sở y tế khiến tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng, kéo dài thời gian nằm viện và phát sinh chi phí điều trị, thậm chí có thể tử vong.

Một nghiên cứu tại bệnh viện Chợ Rẫy cho thấy nhiễm khuẩn bệnh viện làm kéo dài thời gian nằm viện 15 ngày. Với viện phí trung bình mỗi ngày là 192.000 đồng, có thể ước tính chi phí phát sinh do nhiễm khuẩn bệnh viện là vào khoảng 2.880.000 đồng.

Một trong những nguyên nhân dẫn đến vấn đề lây nhiễm chéo trong bệnh viện nằm ở chất lượng vệ sinh. Theo WHO, chỉ một động tác rửa tay sạch đã làm giảm tới 35% khả năng lây truyền vi khuẩn gây bệnh tiêu chảy, làm tử vong hàng triệu người mỗi năm trên thế giới. Việc rửa tay cũng có thể làm giảm rủi ro nhiễm khuẩn tiêu chảy tới 47%, nhiễm khuẩn đường hô hấp từ 19 - 45%.

Một yếu tố khác vô cùng quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng kiểm soát nhiễm khuẩn tại bệnh viện đó là điều kiện cơ sở hạ tầng. Nhiều bệnh viện đã xây dựng quá lâu, không đảm bảo đủ các yêu cầu về kiểm soát nhiễm khuẩn theo tiêu chuẩn quốc tế.

Ngày 10/4/2025, Bộ Y tế tổ chức Hội nghị trực tuyến triển khai kế hoạch hành động quốc gia về kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh giai đoạn 2025 - 2030. ThS. Hà Thị Kim Phượng, Phòng Điều dưỡng - Tiết chế và kiểm soát nhiễm khuẩn, Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), cho biết: “Theo thống kê của WHO, tại các nước có thu nhập cao và trung bình, cứ mỗi 100 bệnh nhân nhập viện thì có 7 người mắc ít nhất một loại nhiễm khuẩn bệnh viện trong thời gian nằm viện.

Tỷ lệ này tại các nước có thu nhập dưới trung bình là 15/100 người bệnh. Trung bình, 1 trong 10 người bệnh bị ảnh hưởng sẽ tử vong do nhiễm khuẩn bệnh viện. WHO dự báo, đến năm 2050, gần 3,5 triệu người có thể tử vong do nhiễm khuẩn bệnh viện mỗi năm, gấp 4,4 lần so với HIV/AIDS và các bệnh lây truyền qua đường tình dục cộng lại”.

TS.BS. Trần Trọng Dương, Khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn (Bệnh viện 19/8, Bộ Công an), giải thích nhiễm khuẩn bệnh viện là nhiễm khuẩn bắt đầu xảy ra sau khi người bệnh nhập viện sau 48 giờ mà trước đó người bệnh không có biểu hiện nhiễm khuẩn hay bất kỳ dấu hiệu nào đang trong thời kỳ ủ bệnh.

Tình trạng này xảy ra do nhiều nguyên nhân, trong đó các yếu tố thuận lợi gây nhiễm khuẩn bệnh viện có thể kể đến như việc nhiều người bệnh bị nhiễm khuẩn vào bệnh viện khám, điều trị dẫn tới nhiều vi sinh vật gây bệnh cư trú ở bệnh viện hoặc do nhân viên y tế tiếp xúc thường xuyên với vi sinh vật nên trở thành người lành mang mầm bệnh và có thể lây nhiễm cho người khác.

Một yếu tố khác là do nhiều loại vi khuẩn kháng thuốc mức độ cao, đa kháng thuốc do quá trình sử dụng kháng sinh qua nhiều thế hệ và có sự chọn lọc các vi khuẩn kháng thuốc đồng thời, người bệnh nằm viện có hệ miễn dịch giảm sút do bệnh tật, tuổi cao, do dùng thuốc hoặc hóa chất gây suy giảm miễn dịch.

Đáng chú ý, theo báo cáo giám sát quốc gia, các bệnh viện tuyến trung ương và tuyến tỉnh tại Việt Nam đang ghi nhận tỷ lệ kháng thuốc cao ở nhiều chủng vi khuẩn gây nhiễm khuẩn huyết và tiết niệu – những dạng nhiễm khuẩn đặc biệt nguy hiểm. Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách về đầu tư hệ thống kiểm soát nhiễm khuẩn một cách toàn diện, bài bản và đồng bộ từ trung ương đến địa phương.

GS.TS. Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế, cho rằng kiểm soát nhiễm khuẩn là một trong những trụ cột quan trọng trong bảo đảm an toàn người bệnh, chất lượng dịch vụ y tế và năng lực ứng phó của hệ thống y tế trước các bệnh truyền nhiễm.

Trong thời gian qua, ngành y tế đã có nhiều nỗ lực để kiện toàn hệ thống, xây dựng hành lang pháp lý, phát triển nhân lực và triển khai chuyên môn kỹ thuật về kiểm soát nhiễm khuẩn. Những kết quả bước đầu đó đã tạo nền tảng quan trọng cho việc nâng cao chất lượng và bảo đảm an toàn trong các cơ sở khám, chữa bệnh.

Mặc dù vậy, theo ông Thuấn, nước ta vẫn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn như sự chênh lệch về nguồn lực và năng lực giữa các cấp khám chữa bệnh; hạ tầng, thiết bị, vật tư kiểm soát nhiễm khuẩn còn thiếu thốn; ý thức tuân thủ quy trình của một bộ phận nhân viên y tế và người bệnh, người nhà người bệnh còn hạn chế; đặc biệt, tình trạng kháng kháng sinh cùng mối đe dọa từ vi khuẩn đa kháng thuốc đang ngày càng gia tăng và sự xuất hiện của các dịch bệnh mới nổi và tái nổi.

GS.TS. Ngô Quý Châu, Chủ tịch Hội Hô hấp Việt Nam, cho rằng nguyên nhân do hệ thống chăm sóc sức khỏe như kê đơn không hợp lý, sử dụng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản, trong chăn nuôi và cộng đồng… Đặc biệt, việc người dân tự ý sử dụng thuốc kháng sinh, tự ý tăng giảm hoặc bỏ liều cũng làm tăng nguy cơ kháng kháng sinh.

Các chuyên gia y tế khuyến cáo, để hạn chế tình trạng kháng kháng sinh, ngoài việc nâng cao nhận thức và trình độ sử dụng thuốc của thầy thuốc, người bệnh phải sử dụng thuốc theo đơn của bác sĩ, thì cộng đồng cần chủ động phòng bệnh bằng biện pháp tiêm vaccine, tăng cường miễn dịch… và chủ động phối hợp điều trị nâng cao hiệu quả sử dụng kháng sinh trị bệnh.

Bên cạnh đó, vấn đề đặt ra hiện nay là cần quản lý chặt thị trường thuốc, quản lý các nhà thuốc; phải phối hợp các lĩnh vực, các địa phương mới có thể quản lý được. Đặc biệt là ý thức của các dược sĩ; cần phải tăng cường tuyên truyền về ý thức người dân là những người tiêu dùng thông minh, không tùy tiện dùng kháng sinh.