Sau một thời gian tăng mạnh do nhà đầu tư ăn mừng chiến thắng của Tổng thống Donald Trump trong cuộc bầu cử vào tháng 11/2024, chứng khoán Mỹ gần đây liên tục đổ dốc. Nguyên nhân dẫn tới sự đảo chiều này là nhà đầu tư bắt đầu cảm thấy lo ngại rằng chính sách thuế quan khó lường của Nhà Trắng có thể phá hỏng cuộc hạ cánh mềm của nền kinh tế lớn nhất thế giới. Phiên giao dịch ngày 13/3/2025, chỉ số S&P 500 đóng cửa ở mức điểm thấp hơn 10% so với mức đỉnh gần nhất thiết lập vào tháng 2/2025, đáp ứng định nghĩa về thị trường điều chỉnh.

Ở chiều ngược lại, sự sụt giảm này của thị trường có thể mới chỉ là sự khởi đầu của một phản ứng dây chuyền gây nhiều thiệt hại hơn cho nền kinh tế. Theo tờ báo Wall Street Journal, nhà kinh tế Gabriel Chododrow Reich của Đại học Harvard ước tính rằng với giả định các yếu tố khác không thay đổi, mức giảm 20% của thị trường chứng khoán Mỹ trong năm 2025 có thể sẽ khiến tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế giảm đi tới nửa điểm phần trăm trong năm 2025. Tính đến hết phiên ngày 18/3/2025, S&P 500 đã giảm 3,6% tính từ đầu năm.

GIÁ CỔ PHIẾU GIẢM, NGƯỜI TIÊU DÙNG THẮT HẦU BAO

Chứng khoán trượt dốc có thể làm suy yếu hai đầu tàu tăng trưởng chủ đạo của kinh tế Mỹ thời gian gần đây: chi tiêu mạnh mẽ của hộ gia đình và đầu tư cơ bản của doanh nghiệp. “Trong một nền kinh tế siêu tài chính hóa như Mỹ, giá tài sản có thể dẫn dắt nền kinh tế chứ không chỉ tình hình kinh tế quyết định biến động giá tài sản. Thị trường tài sản sụt giảm sẽ tạo ra rủi ro suy giảm tăng trưởng của nền kinh tế thực”, nhà quản lý quỹ Alex Chartres của Công ty Ruffer nhận xét.

S&P 500 tăng 53% trong hai năm 2023-2024, vừa phản ánh vừa giúp duy trì một nền kinh tế tăng trưởng bền bỉ. Cùng với giá nhà tăng, thị trường chứng khoán đi lên giúp tầng lớp người Mỹ giàu có càng có thêm nhiều tiền để chi tiêu. Nhóm 10% người Mỹ có thu nhập cao nhất hiện đang chiếm gần một nửa toàn bộ chi tiêu ở nước này, tăng từ mức 36% cách đây 3 thập kỷ - theo dữ liệu của Công ty Moody’s.

Tính bình quân vào năm 2022, top 10% gia đình có thu nhập cao nhất ở Mỹ sở hữu khoảng 2,1 triệu USD cổ phiếu mỗi gia đình, chiếm khoảng 32% giá trị tài sản ròng của họ - theo kết quả một cuộc khảo sát của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed). Vào năm 2010, cổ phiếu chiếm khoảng 26% giá trị tài sản ròng bình quân của nhóm này. Trong vòng 4 năm qua, nhóm 10% giàu nhất này đã tăng chi tiêu thêm 58%.

Không chỉ người giàu Mỹ mới đổ mạnh tiền vào cổ phiếu. Các công ty quản lý quỹ đầu tư Vanguard và Fidelity cho biết người làm công ăn lương ở nước này cũng tham gia và rót tiền kỷ lục vào tài khoản Quỹ lương hưu 401 (k) tại các công ty này.  Vào cuối năm 2024, 43% tài sản tài chính của các hộ gia đình ở Mỹ là cổ phiếu, tỷ lệ cao nhất từ trước đến nay, theo dữ liệu của Fed. Nhiều hộ gia đình thu nhập thấp hơn không sở hữu cổ phiếu, nhưng tỷ lệ các hộ sở hữu cổ phiếu tiếp tục tăng.

Đó là lý do tại sao một số nhà kinh tế lo ngại rằng một đợt bán tháo nghiêm trọng trên thị trường chứng khoán có thể khiến người Mỹ cắt giảm mọi khoản chi tiêu, từ kỳ nghỉ đến quần áo mới - một sự thay đổi được gọi là hiệu ứng của cải. Nếu thị trường chứng khoán Mỹ chỉ đi ngang thay vì tăng mạnh, chi tiêu của người tiêu dùng Mỹ trong năm 2024 có thể chỉ tăng khoảng 2% thay vì 3% như thực tế - mức tăng có được một phần nhờ bởi hiệu ứng của cải mà sự tăng điểm của thị trường chứng khoán mang lại, theo ước tính của các nhà kinh tế từ ngân hàng Deutsche Bank.

Một số dấu hiệu cho thấy người tiêu dùng Mỹ có thể đã bắt đầu thắt lưng buộc bụng. Một số công ty bao gồm Hãng hàng không Delta Air Lines cho biết người tiêu dùng có vẻ thận trọng hơn. Tháng 1/2025, doanh thu bán lẻ ở Mỹ giảm 0,9%, mức giảm hàng tháng lớn nhất kể từ năm 2023, nhưng một số nhà kinh tế cho rằng một phần nguyên nhân đến từ thời tiết lạnh bất thường. Ngày 14/3/2025, một báo cáo hàng tháng của Đại học Michigan cho thấy tâm lý người tiêu dùng đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ cuối năm 2022, một phần là do kỳ vọng thấp hơn về tình hình tài chính cá nhân và thị trường chứng khoán.

Nhiều người Mỹ có mục tiêu cụ thể về số tiền mà họ muốn dành dụm cho việc nghỉ hưu. Vì vậy, thị trường chứng khoán sụt giảm khiến mục tiêu đó khó đạt được hơn và người tiêu dùng có thể cắt giảm chi tiêu để bù đắp, theo ông Matthew Luzzetti, nhà kinh tế trưởng của Ngân hàng Deutsche Bank tại Mỹ.

RỦI RO TỪ PHẢN ỨNG CỦA DOANH NGHIỆP

Ông Luzzetti cho biết thêm rằng việc dự báo này rất khó khăn vì nền kinh tế bao gồm rất nhiều chuyển động khác nhau. Tuy nhiên, ông cho rằng nếu không có thay đổi gì lớn, mức giảm 20% của thị trường chứng khoán có thể tạo ra lực cản 1,2 điểm phần trăm đối với mức chi tiêu của người tiêu dùng Mỹ trong năm 2025. Vì tiêu dùng chiếm khoảng 70% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Mỹ, nên sự suy yếu như vậy của tiêu dùng sẽ dẫn tới theo lực cản khoảng 0,8 điểm phần trăm đối với tăng trưởng kinh tế. Nhà kinh tế Chodorow-Reich của Đại học Harvard đã áp dụng một cách tiếp cận khác với cách của ông Luzzetti, nhưng cũng cho ra kết quả tương tự.

Thiệt hại kinh tế có thể được khuếch đại do cách phản ứng của các công ty. Các CEO vốn dành sự quan tâm rất lớn đối với giá cổ phiếu của công ty khi đưa ra quyết định tuyển dụng và đầu tư. Sau khi Nasdaq mất 1/3 điểm số vào năm 2022, các công ty công nghệ đã vội vàng cắt giảm nhân lực và hạn chế chi tiêu.

Hiện tại, Nasdaq đã giảm hơn 10% so với đỉnh, nhà kinh tế độc lập Phil Suttle lo ngại rằng các CEO công nghệ có thể vì hoảng sợ mà rút lại các kế hoạch đầu tư khoảng 1 nghìn tỷ USD đã công bố cho lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) trong những năm tới.

“Giá cổ phiếu đã nói với các CEO rằng cứ mỗi 100 tỷ USD vốn đầu tư rót vào AI, định giá của công ty sẽ tăng thêm vài lần”, ông Suttle nói, và cho rằng ý tưởng này giờ có vẻ không còn đúng, đặt ra nguy cơ đóng băng dự án mới bao gồm các trung tâm dữ liệu và nhà máy điện.

Cách mà người tiêu dùng Mỹ phản ứng với sự gia tăng của tài sản không phải lúc nào cũng giống nhau. Khi các gia đình nhận được một khoản tiền bất ngờ, chẳng hạn như tiền kích cầu từ chính phủ hoặc trúng xổ số, họ nhanh chóng chi tiêu một phần đáng kể của số tiền đó - theo ông Chodorow-Reich.

Tuy nhiên, các hộ gia đình dường như thận trọng hơn trong việc chi tiêu khoản tiền có được nhờ tăng giá cổ phiếu. Tính trung bình, sự thay đổi 1 USD trong giá trị tài sản trên thị trường chứng khoán có ảnh hưởng đến chi tiêu của một gia đình ở mức độ khoảng 0,03 USD. Đây là phát hiện của ông Chodorow-Reich cùng hai đồng nghiệp trong một nghiên cứu năm 2021.

Theo dữ liệu của Fed, các hộ gia đình ở Mỹ sở hữu lượng cổ phiếu trị giá tới hơn 56 nghìn tỷ USD vào cuối năm 2024, bằng các hình thức nắm giữ trực tiếp hoặc thông qua các sản phẩm như quỹ tương hỗ. Vì vậy, ảnh hưởng của biến động thị trường chứng khoán đến tiêu dùng là không hề nhỏ.

Hai nhà kinh tế Sydney Ludvigson và Martin Lettau đã nghiên cứu hiệu ứng của cải vào đầu những năm 2000. Họ kết luận rằng sự tăng trưởng ổn định của thị trường có tác dụng thúc đẩy chi tiêu theo thời gian, nhưng người tiêu dùng thường không phản ứng thái quá với những biến động ngắn hạn trên thị trường.

Dù vậy, một sự biến động lớn của giá cổ phiếu đôi khi có thể trở thành một xu hướng dai dẳng và dẫn tới thay đổi thói quen chi tiêu của người tiêu dùng - bà Ludvigson cho biết, và nói thêm rằng thách thức đối với các nhà kinh tế là họ không thể biết trước một đợt tăng hoặc giảm của thị trường có thể diễn ra trong bao lâu...

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 12-2025 phát hành ngày 24/3/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1308