Trong kỷ nguyên số, chỉ với vài cú chạm trên màn hình điện thoại, cả thế giới mua sắm đã bày ra trước mắt. Thế nhưng, đằng sau đó là một "ma trận" hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng đang len lỏi vào từng ngóc ngách của thị trường, từ thành thị đến nông thôn.

Thương mại điện tử mở ra cơ hội cho lưu thông hàng hóa, người dân mua sắm online từ thuốc, mỹ phẩm, đồ điện tử cho đến thực phẩm hay đồ dùng cho mẹ và bé... Mặt trái của sự tiện lợi chính là mang cơ hội cho hàng giả len lỏi vào. Do đó, để phòng chống hàng giả đòi hỏi không chỉ thực thi nghiêm minh pháp luật mà còn phải có sự góp sức của người tiêu dùng.

HÀNG GIẢ NGÀY CÀNG TINH VI

Công nghệ làm hàng giả, hàng nhái ngày càng phát triển. Không chỉ được sản xuất từ các cơ sở quy mô nhỏ, hàng giả giờ đây được sản xuất tại các nhà máy, dây chuyền sản xuất lớn, sử dụng những công nghệ in ấn hiện đại, sản xuất bao bì tinh xảo, thậm chí sao chép đến từng chi tiết nhỏ nhất, từ mã vạch, tem chống hàng giả, đến cả thông tin trên bao bì.

Chị Nguyễn Thu Hằng (Bình Thạnh, TP.HCM) cho biết đã tìm thấy trên sàn thương mại điện tử một shop rao bán bình sữa Comotomo chỉ với 70.000 đồng, đi kèm dòng chữ “Sale 90% chỉ hôm nay”, nên tưởng là gặp món hời. Khi nhận được hàng về, bà mẹ bỉm sữa này thấy shop đóng hàng chỉn chu, hộp sữa fullbox, nguyên seal. Bình sữa đẹp long lanh, chi tiết cũng được làm tỉ mỉ như hàng chính hãng.

"Cảm giác khi sờ vào chất liệu cũng giống của hàng, những chi tiết dập nổi/chìm về cơ bản rất khó để nhận ra điểm khác biệt. Nếu các bà mẹ không tìm hiểu thông tin của sản phẩm, thì khó mà nhận ra đây là bình sữa giả,” chị Hằng nói.

Vì biết các sản phẩm bình sữa chính hãng từ các thương hiệu uy tín đều phải trải qua các quy trình kiểm định nghiêm ngặt về chất liệu, chị Hằng đã thử đổ nước đang sôi để tráng rửa bình. Kết quả bình có dấu hiệu lem mờ hình in và hơi móp nhẹ. Tìm hiểu thêm, chị mới biết những loại bình sữa nhái có thể được làm từ nhựa tái chế, không chịu được nhiệt độ cao và có khả năng giải phóng các chất độc hại như BPA, chì, phthalates...

Ông Nguyễn Quang Huy, Phó Chi cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường TP.HCM, cho biết thủ đoạn đặc biệt nguy hiểm hiện nay là các đối tượng không bán toàn bộ hàng giả mà trà trộn hàng thật với hàng giả. Cách làm này nhằm xây dựng lòng tin ban đầu nơi người tiêu dùng, đánh lừa cơ quan chức năng trong quá trình kiểm tra ngẫu nhiên, khiến việc phát hiện vi phạm trở nên khó khăn hơn.

Tại hội thảo "Truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa trong chuyển đổi số quốc gia", vừa được tổ chức tại TP.HCM, TS Trịnh Bá Dương, chủ tịch Liên minh xúc tiến thương mại các nước trong khu vực Đông Nam Á (AseanHub), nhấn mạnh: "Tình trạng làm giả không chỉ là sao chép mẫu mã, mà còn giả mạo cả thông tin, dữ liệu và mã truy xuất.

Những phương pháp truyền thống - tem nhãn, mã vạch - không còn đủ sức để đối phó với thủ đoạn tinh vi, đang bộc lộ nhiều bất cập, dễ bị làm giả, làm lại, thậm chí bị giả mạo cả mã QR," ông Dương nói và cho rằng cần những giải pháp có tính đột phá thực sự, dựa trên tích hợp công nghệ thông minh và liên kết chuỗi dữ liệu số hóa.

CÔNG NGHỆ ĐỒNG HÀNH CÙNG NGƯỜI TIÊU DÙNG

Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc sơ kết 6 tháng và tổng kết đợt cao điểm chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả ngày 23/6, Thứ trưởng Bộ Công an Nguyễn Văn Long cho biết một trong những nhiệm vụ Thủ tướng giao cho Bộ này trong khuôn khổ Đề án 06 là phối hợp xây dựng nền tảng dữ liệu về xuất xứ hàng hóa.

"Hiện Bộ Công an cùng Bộ Công Thương, VNPT xây dựng hệ thống này, dự kiến đưa vào vận hành thử nghiệm cuối năm nay", ông Long nói. Trước mắt, hệ thống áp dụng với một số nhóm hàng hóa. Sau khi đi vào hoạt động, nền tảng sẽ giúp người dân truy xuất nguồn gốc sản phẩm, góp phần ngăn chặn gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhập lậu, đồng thời cung cấp dữ liệu phục vụ hoạch định chính sách.

Cũng xuất phát từ nhu cầu cũng như tình hình thực tế trong việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm nhằm bảo đảm chất lượng và an toàn cho người tiêu dùng, một giải pháp được Hiệp hội Chống hàng giả và Bảo vệ thương hiệu Việt Nam (VATAP) lựa chọn, đó là sử dụng tem truy xuất nguồn gốc, thông qua việc quét mã QR trên sản phẩm (Vatap CheckVN).

Trong khi đó, luật sư Phạm Văn Thọ, chủ tịch HĐQT kiêm tổng giám đốc Công ty CP Công nghệ chống giả Việt Nam (Activ), đề xuất giải pháp truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa bằng chip RFID (công nghệ nhận dạng bằng sóng vô tuyến) vào sản phẩm.

Mỗi chip RFID mang một mã định danh duy nhất, lưu được thông tin các công đoạn trong sản xuất kinh doanh gồm: mã truy vết sản phẩm, mã truy vết địa điểm, thời gian sự kiện truy xuất nguồn gốc của từng công đoạn... "Việc gắn chip ngay từ khâu sản xuất sẽ ngăn chặn tình trạng sản phẩm bị làm giả làm nhái, cũng như dễ dàng truy xuất ngược lại nguồn gốc sản xuất sản phẩm", ông Thọ nói. 

Mặt khác, một trong những nguyên nhân sâu xa khiến hàng giả vẫn còn “đất sống” là từ chính thói quen tiêu dùng thiếu chọn lọc. Thậm chí nhiều người tiêu dùng biết đó là hàng không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng nhưng vẫn chọn mua vì giá bán phù hợp, mẫu mã bắt mắt. Khi người tiêu dùng vẫn sẵn sàng mua hàng không rõ nguồn gốc, hàng nhái, đồng nghĩa với việc tiếp tay cho việc kinh doanh hàng gian lận thương mại.

Tại nhiều quốc gia trên thế giới, các biện pháp kiểm soát chặt chẽ đã được ban hành từ phía chính phủ lẫn người dân. Chẳng hạn, tại Bỉ, nếu bị phát hiện mang đồ giả, du khách có thể bị phạt từ 500 - 100.000 Euro. Tại Italia cũng có luật quy định người tiêu dùng phải chịu khoản tiền phạt lên tới 11.000 Euro khi sử dụng hàng giả, hàng nhái từ những nhà cung cấp bất hợp pháp. Tại Ireland, nếu giá trị thật của món hàng giả lớn hơn 250.000 Euro, người tiêu dùng có thể nhận bản án tới 5 năm tù...

Chính vì vậy, đã đến lúc người tiêu dùng cần thay đổi cả thói quen và hành vi mua sắm, góp sức cho cuộc chiến chống hàng gian, hàng giả mà chính quyền đang đẩy mạnh. Mỗi công dân khi mua hàng cần kiểm tra bao bì, nhãn mác. Các sản phẩm chính hãng thường có thông tin đầy đủ về nơi sản xuất, hạn sử dụng, mã vạch, mã QR để tra cứu nguồn gốc.

Người tiêu dùng cũng nên sử dụng các ứng dụng điện thoại hoặc các website chính thức của cơ quan chức năng để kiểm tra thông tin về sản phẩm trước khi mua. Chọn mua sản phẩm tại địa chỉ uy tín tại các cửa hàng, siêu thị, đại lý chính hãng, hoặc trang thương mại điện tử có uy tín, có chính sách đổi trả, bảo hành rõ ràng, lập tức khiếu nại khi nhận hàng không giống quảng cáo... 

Khi phát hiện các dấu hiệu sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng, người dân cần lưu giữ lại mẫu sản phẩm cùng thông tin người bán và chủ động thông báo ngay cho các cơ quan chức năng có thẩm quyền  để bảo vệ cộng đồng.