Tuy nhiên, để biến tiềm năng khổng lồ này thành hiện thực, các quốc gia và tổ chức tài chính cần một lộ trình rõ ràng, đặc biệt là trong việc xây dựng hành lang pháp lý và quản trị rủi ro.

Theo các chuyên gia, hành trình chinh phục thị trường tài sản số, tài sản mã hóa trị giá hàng nghìn tỷ USD không phải là một cuộc chạy đua công nghệ đơn thuần. Đó là một quá trình chuyển đổi toàn diện, đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa tầm nhìn chiến lược, khung pháp lý chặt chẽ, quản trị rủi ro thông minh và sự đồng thuận từ trên xuống dưới. 

BA YẾU TỐ CHÍNH THÚC ĐẨY THỊ TRƯỜNG TÀI SẢN SỐ, TÀI SẢN MÃ HÓA 

Theo dự báo từ Boston Consulting Group (BCG), thị trường tài sản mã hóa, tài sản số đang đứng trước một thập kỷ tăng trưởng đột phá. Từ quy mô khiêm tốn 0,3 nghìn tỷ USD vào năm 2022, thị trường này được kỳ vọng sẽ đạt 16 nghìn tỷ USD vào năm 2030. Trong một kịch bản lạc quan hơn, con số này thậm chí có thể lên tới 68 nghìn tỷ USD. Hãng nghiên cứu cho rằng sự tăng trưởng phi thường này được thúc đẩy bởi ba yếu tố chính.

Thứ nhất, khung pháp lý ngày càng rõ ràng. Khi các chính phủ trên toàn cầu dần hoàn thiện luật và quy định, một sân chơi minh bạch và an toàn sẽ được thiết lập. Điều này giúp các nhà đầu tư tổ chức và doanh nghiệp lớn tự tin hơn khi tham gia vào thị trường, thay vì đứng ngoài quan sát vì những lo ngại về rủi ro pháp lý.

Thứ hai, sự chuyển giao tài sản giữa các thế hệ. Thế hệ trẻ, lớn lên cùng công nghệ kỹ thuật số, có xu hướng cởi mở và quan tâm hơn đến các kênh đầu tư thay thế như tài sản số. Khi làn sóng chuyển giao tài sản từ các thế hệ lớn tuổi sang thế hệ trẻ diễn ra, một lượng vốn khổng lồ được dự báo sẽ chảy vào các kênh đầu tư kỹ thuật số.

Thứ ba, sức hấp dẫn của thị trường. Mã hóa tài sản mở ra một cánh cửa mới cho các nhà đầu tư tiếp cận thị trường. Công nghệ blockchain giúp "dân chủ hóa" quyền truy cập vào các tài sản mã hóa, tài sản số, thu hút một lượng lớn nhà đầu tư.

Tuy vậy, con đường phát triển của thị trường tài sản số không đồng đều ở mọi nơi. Chia sẻ tại hội thảo Digital Assets: Transforming Financial Markets do Varmeta tổ chức tại Hà Nội mới đây, ông Jeffrey Tchui, Phó Chủ tịch kiêm Giám đốc hệ sinh thái APAC của Hedera Foundation, nhận định rằng mức độ ứng dụng công nghệ mã hóa tài sản phụ thuộc rất nhiều vào luật pháp từng nước. 

Tại các trung tâm tài chính lớn như Hồng Kông, Singapore và Nhật Bản, môi trường pháp lý cởi mở cùng nguồn nhân lực chất lượng cao đã tạo điều kiện cho việc thử nghiệm và áp dụng công nghệ diễn ra dễ dàng. Ngược lại, ở các thị trường đang phát triển, công nghệ này thường bị giới hạn trong các khuôn khổ thử nghiệm (sandbox) được kiểm soát chặt chẽ, chủ yếu phục vụ các hoạt động tài chính truyền thống.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam đang cho thấy những bước đi chủ động khi đã chính thức hình thành nền tảng pháp lý ban đầu cho tài sản số. Kế hoạch thí điểm sàn giao dịch tài sản mã hóa tại trung tâm tài chính quốc tế sắp tới được kỳ vọng sẽ là bước đột phá, giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn vào thị trường công nghệ tài chính toàn cầu.

ƯU TIÊN HÀNG ĐẦU LÀ QUẢN TRỊ RỦI RO VÀ KHUNG PHÁP LÝ

Khi tài sản số trở nên phổ biến, vấn đề bảo mật và quản lý rủi ro trở thành mối quan tâm hàng đầu. Kinh nghiệm từ Thái Lan và Malaysia cho thấy một khung pháp lý chặt chẽ chính là nền tảng của sự tin tưởng.

Chia sẻ về cách Thái Lan giải quyết rủi ro lưu ký, một bài học đắt giá rút ra từ sự sụp đổ của sàn giao dịch FTX, ông Arthit Sriumporn, nhà sáng lập và là CEO của Rakkar Digital, cho biết: "Ở Thái Lan, quy định rất rõ ràng: các sàn giao dịch, nhà môi giới và quỹ đầu tư phải giữ 90% tổng tài sản trong ví lạnh, được quản lý bởi một tổ chức lưu ký được cấp phép bên thứ ba”.

Cơ chế này tạo ra một sự tách biệt quyền kiểm soát quan trọng. Sàn giao dịch không thể tự ý sử dụng hay quản lý sai tài sản của khách hàng, vì phần lớn chúng được cất giữ an toàn bởi một đơn vị độc lập và được cấp phép. Điều này giúp ngăn chặn các sự cố như FTX, nơi tài sản của khách hàng bị trộn lẫn và lạm dụng.

Để đảm bảo tính thanh khoản cho các giao dịch hàng ngày, quy định cho phép các sàn giữ 10% tài sản trong ví nóng do chính họ quản lý. Việc tái cân bằng giữa ví nóng và ví lạnh được thực hiện liên tục để duy trì tỷ lệ này, vừa đảm bảo an toàn tối đa, vừa đáp ứng nhu cầu rút tiền của nhà đầu tư.

Sự sụp đổ của sàn giao dịch FTX là một trong những cú sốc lớn nhất trong lịch sử ngành tiền mã hóa. FTX từng là sàn giao dịch tiền số lớn thứ hai thế giới, trị giá hàng chục tỷ USD, nhưng vào cuối năm 2022, sàn này bất ngờ phá sản sau khi bị phát hiện sử dụng tiền của khách hàng cho các khoản đầu tư rủi ro. FTX đã không tách biệt tài sản của khách hàng và tài sản của công ty, đồng thời không có cơ chế lưu ký độc lập. 

Trong khi đó, bà Selvarany Rasiah, nhà sáng lập và là CEO của sàn KLDX, đã nhấn mạnh vai trò của cơ quan quản lý trong việc đảm bảo an ninh.

Malaysia áp dụng một khung quản lý rủi ro công nghệ nhóm, gọi là GTRM (Group Technology Risk Management), cho tất cả các tổ chức được cấp phép, bao gồm cả các nền tảng tài sản số. Điều này đảm bảo các sàn giao dịch phải đáp ứng những tiêu chuẩn bảo mật cao nhất, tương tự như các định chế tài chính truyền thống.

Bà Rasiah cũng chỉ ra rằng rủi ro trong không gian blockchain không phải là mới. "Nếu so sánh với các sàn giao dịch chứng khoán truyền thống, rủi ro không phải là mới. Tất cả các sàn đều phải đối mặt với rủi ro tương tự, từ lưu ký tài sản đến bảo mật. Sử dụng blockchain không tạo ra rủi ro mới, mà chỉ đòi hỏi cách quản lý phù hợp, đặc biệt khi hoạt động trên nhiều chuỗi hoặc trong môi trường DeFi”. Bà nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp giữa kiểm soát nội bộ (như xác thực đa yếu tố) và việc lựa chọn các nhà cung cấp dịch vụ đám mây uy tín để chống lại các cuộc tấn công mạng.

BẮT ĐẦU TỪ BÀI TOÁN KINH DOANH, KHÔNG PHẢI TỪ CÔNG NGHỆ

Với tiềm năng to lớn, nhiều ngân hàng và tổ chức tài chính đang tìm cách tích hợp tài sản số. Tuy nhiên, đối với các ngân hàng và tổ chức tài chính đang tìm cách tham gia vào lĩnh vực tài sản số, các chuyên gia đều đưa ra một lời khuyên cốt lõi: hãy bắt đầu từ bài toán kinh doanh, chứ không phải từ công nghệ. 

“Tôi đã từng làm việc với nhiều tổ chức tài chính và ngân hàng chuyển đổi số, như triển khai các giải pháp ngân hàng cốt lõi. Trọng tâm thường là quản lý rủi ro và hồ sơ rủi ro”, ông Jeffrey Tchui chia sẻ. “Thông thường, các phòng ban đổi mới sẽ hợp tác với đội kinh doanh để tìm cách áp dụng công nghệ mới. Tuy nhiên, tôi khuyến khích các tổ chức tài chính và ngân hàng không nên áp dụng cách tiếp cận tập trung vào công nghệ khi triển khai blockchain, vì điều này sẽ không giải quyết được vấn đề kinh doanh”.

Ông đưa ra ví dụ về việc lưu ký tài sản số. Nếu bắt đầu từ góc độ công nghệ, các cuộc thảo luận sẽ nhanh chóng sa lầy vào chi tiết kỹ thuật phức tạp về ví, khóa riêng tư... khiến đội kinh doanh không hiểu, còn phòng IT lại không thể hỗ trợ vì nó nằm ngoài quy trình vận hành tiêu chuẩn.

Thay vào đó, ông khuyến nghị các tổ chức nên tạo ra một môi trường thử nghiệm (sandbox) nhắm tới một thị trường cụ thể với mục tiêu triển khai thực tế; tránh theo đuổi những trường hợp sử dụng mang tính viển vông, thiếu đích đến rõ ràng; đồng thời tích cực trao đổi với cộng đồng, các nền tảng và tổ chức lưu ký để học hỏi kinh nghiệm, cũng như xác định rõ vị trí của mình trong hành trình quản lý rủi ro.

Ông Arthit Sriumporn cũng nhấn mạnh rằng: “Hãy bắt đầu với một trường hợp sử dụng cụ thể và xác định vấn đề muốn giải quyết. Đừng cố gắng tự xây dựng mọi thứ”.

Theo bà Selvarany Rasiah, để triển khai tài sản số thành công sẽ cần đến sự kết hợp của ba trụ cột. 

Một là, sự rõ ràng về quy định. “Đây là yếu tố tiên quyết. Không có sự rõ ràng về quy định, các ngân hàng, với yêu cầu quản lý rủi ro nghiêm ngặt, sẽ khó triển khai. Hơn nữa, các đối tác trong hệ sinh thái và nhà đầu tư sẽ do dự, việc mở rộng quy mô sẽ rất khó khăn”, bà khẳng định. 

Ngoài ra, đối với quy định pháp lý, bà Selvarany Rasiah cho biết các cơ quan quản lý nên áp dụng các quy định tài chính truyền thống cho tài sản mã hóa. Ví dụ, một trái phiếu được mã hóa vẫn phải tuân thủ luật về trái phiếu. Cách tiếp cận này giúp đảm bảo một sân chơi bình đẳng và an toàn. 

Cách tiếp cận này được áp dụng tại Singapore, Hồng Kông và Malaysia, đảm bảo không có hai bộ quy tắc riêng biệt cho tài sản mã hóa và không mã hóa. Mã hóa chỉ là một biểu diễn số của tài sản trên blockchain, tương tự như cách tài sản được giao dịch trên thị trường chứng khoán hiện nay. Tuy nhiên, blockchain mang lại nhiều lợi ích, hiệu quả cao hơn.

Hai là, giáo dục thị trường và nhà đầu tư để tạo sự hiểu biết, tạo sự đồng thuận. Chuyên gia cho rằng một thách thức lớn là sự thiếu hiểu biết, dẫn đến nỗi sợ về những rủi ro chưa xác định. Do đó, việc giáo dục phải bắt đầu từ cấp cao nhất. Hội đồng quản trị cần hiểu "tại sao phải làm điều này" và nhận thức được nguy cơ bị đối thủ vượt mặt nếu chậm chân. Sau đó, kiến thức cần được lan tỏa xuống cấp quản lý và nhân viên.

Không chỉ thế, cả hệ sinh thái đối tác xung quanh cũng cần được tuyên truyền, giáo dục về tài sản số, tài sản mã hóa, từ các tổ chức lưu ký, công ty luật, đến các đơn vị kiểm toán, để tất cả cùng vận hành trơn tru trong một môi trường mới.

Ba là, xác định trường hợp sử dụng cụ thể và nhu cầu thị trường. Phải có một bài toán kinh doanh rõ ràng. Mã hóa tài sản để làm gì? Nó giải quyết được vấn đề gì cho khách hàng? 

“Nếu có khung pháp lý, có nhu cầu thị trường và có một trường hợp sử dụng cụ thể, đó chính là công thức thành công”, bà Selvarany Rasiah nhấn mạnh.

Hiện nay, Việt Nam đang bước vào giai đoạn bản lề trong chiến lược phát triển tài sản số. Theo ông Frank Lê, Giám đốc Phát triển Varmeta, những thử nghiệm như thanh toán bằng stablecoin tại Đà Nẵng đã cho thấy tiềm năng ứng dụng thực tiễn rất rõ ràng khi có sự đồng hành giữa ngân hàng, công nghệ và chính phủ.

“Khi Luật Công nghiệp công nghệ số của Việt Nam chính thức có hiệu lực và chính phủ xây dựng được hành lang pháp lý rõ ràng, đây sẽ là thời điểm mang ý nghĩa then chốt đối với quá trình chuyển đổi số của Việt Nam”, ông Frank Lê nhấn mạnh.

Toàn bộ bài viết được đăng trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 33-2025 ra ngày 18/08/2025