Những năm trước đây, dù chi phí tiếp cận công nghệ điện gió, điện mặt trời còn cao, nhưng các tổ chức quốc tế đã rất nỗ lực khuyến khích đầu tư vào lĩnh vực này, nhằm thay thế dần các nhà máy điện sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Trong giai đoạn đó, các tín chỉ carbon liên quan đến năng lượng tái tạo được khuyến khích mạnh mẽ.

Hiện nay, thị trường quốc tế và các bên mua tín chỉ carbon đang có xu hướng ưu tiên với các dự án liên quan đến quản lý chất thải, lâm nghiệp, nông nghiệp, và dịch vụ cộng đồng.

TIỀM NĂNG CÁC DỰ ÁN TRONG LĨNH VỰC NÔNG, LÂM NGHIỆP

Nhận định về tiềm năng phát triển các dự án carbon tại Việt Nam, các chuyên gia đánh giá tiềm năng phát triển thị trường carbon tại Việt Nam là rất đáng kể. Với lợi thế về diện tích rừng, khả năng triển khai REDD+, sự tăng trưởng của năng lượng tái tạo và khả năng giảm phát thải trong ngành nông nghiệp, xử lý chất thải, Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra một lượng lớn tín chỉ carbon chất lượng. Nhiều dự án điện mặt trời, điện gió đang tạo nền tảng kỹ thuật cho xây dựng danh mục tín chỉ tiêu chuẩn.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, một số sáng kiến như canh tác lúa phát thải thấp có thể tạo tín chỉ với chi phí thấp, phù hợp khả năng đầu tư của nông hộ. Các nhà máy xử lý rác thải đô thị, nếu áp dụng công nghệ thu hồi methane hoặc phát điện từ chất thải, sẽ tạo ra dòng tín chỉ carbon ổn định.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp trong lĩnh vực sản xuất thép, xi măng, nhiệt điện vốn có cường độ phát thải cao sẽ có nhu cầu lớn về hạn ngạch, tạo ra động lực giao dịch trên thị trường.

Tại Diễn đàn NetZero Việt Nam 2025 với chủ đề “Thị trường carbon trong kỷ nguyên mới” diễn ra mới đây, ông Lê Quang Linh, Chuyên gia dự án Giảm phát thải, Tài chính xanh Công ty Cổ phần Khoa học và Môi trường Giant Barb chia sẻ kết quả nghiên cứu và xác định 4 loại hình dự án hiện có tiềm năng phát triển tín chỉ carbon rất lớn tại Việt Nam. Đó là: sản xuất biochar từ phế phẩm nông nghiệp, thu hồi biogas phát điện từ chăn nuôi heo, thu hồi khí bãi rác phát điện, và đốt rác phát điện. Mỗi loại hình đều mang lại lợi ích môi trường và kinh tế đáng kể, góp phần giải quyết thách thức về chất thải và năng lượng.

Ông Linh phân tích, Việt Nam là một quốc gia nông nghiệp, với lượng phế phụ phẩm nông nghiệp hàng năm rất lớn: rơm, trấu, bã mía, vỏ cà phê, vỏ dừa, vỏ sầu riêng và nhiều loại vỏ khác trong quá trình chế biến nông sản. Hiện nay, hơn 50% lượng rơm sau thu hoạch vẫn bị đốt bỏ trực tiếp, gây ô nhiễm môi trường và phát thải khí nhà kính.

Trong khi đó, Biochar- một sản phẩm được tạo ra từ quá trình nhiệt phân sinh khối trong môi trường thiếu oxy– là vật liệu xốp giàu carbon. Khi được bón vào đất, Biochar giúp cải thiện chất lượng đất, giữ nước, giữ dinh dưỡng, đồng thời lưu trữ carbon trong đất từ 100 năm trở lên.

“Điều này không chỉ mang lại lợi ích khí hậu mà còn tạo giá trị kinh tế bền vững cho cộng đồng nông nghiệp. Vì vậy, chúng tôi đánh giá Biochar là một hướng đi rất tiềm năng”, ông Linh nói. Hiện tại, nhiều quốc gia cũng đang phát triển các dự án tín chỉ carbon từ Biochar, với sự ủng hộ mạnh mẽ từ các tập đoàn công nghệ lớn.

Thông tin thêm về tiềm năng của loại hình này, bà Betty Pallard, CEO ESG Climate Consulting chia sẻ, thông qua các đối tác, doanh nghiệp đã đăng ký hơn 169 dự án phát sinh tín chỉ carbon trên toàn cầu, trải rộng ở 15 quốc gia, trong đó có Việt Nam. Phần lớn các dự án này liên quan đến biochar (than sinh học), đặc biệt là tại thị trường Trung Quốc.

Bên cạnh sản xuất biochar từ phế phẩm nông nghiệp, loại hình dự án thu hồi biogas và phát điện từ hoạt động chăn nuôi heo cũng rất có tiềm năng ở Việt Nam. Theo Báo cáo kiểm kê khí nhà kính năm 2020, ngành chăn nuôi Việt Nam, đặc biệt là chăn nuôi heo, phát thải khoảng 15 triệu tấn CO₂ tương đương mỗi năm. Chất thải không xử lý là nguồn phát thải chính của khí metan (CH4)- khí nhà kính mạnh gấp 25 lần CO2.  

Thu hồi biogas từ chất thải chăn nuôi để phát điện mang lại nhiều lợi ích. Hệ thống biogas thu giữ CH4, giảm đáng kể khí nhà kính. Khí biogas là nguồn năng lượng sạch, giá cả phải chăng cho đun nấu và phát điện, thay thế nhiên liệu truyền thống và giảm chi phí năng lượng.

Phụ phẩm là phân bón hữu cơ chất lượng cao, giảm phụ thuộc vào phân bón hóa học. Chương trình Biogas cho ngành chăn nuôi Việt Nam đã mang lại lợi ích cho hơn 725.000 người và phát hành khoảng 928.000 tín chỉ carbon mỗi năm, với doanh thu từ tín chỉ carbon chiếm khoảng 50% ngân sách chương trình.

Ông Linh cho hay, hiện tại, đang thực hiện nghiên cứu đánh giá tiền khả thi và đăng ký dự án cho một doanh nghiệp trong lĩnh vực chăn nuôi tại Việt Nam.

THU HỒI KHÍ BÃI RÁC VÀ ĐỐT RÁC PHÁT ĐIỆN

Một mô hình dự án hiện nay đang được triển khai rộng rãi tại nhiều quốc gia, và tại Việt Nam cũng đã có một số dự án bắt đầu thử nghiệm, đó là các dự án thu hồi khí từ bãi rác, bãi chôn lấp chất thải để phát điện.

Thực tế tại các bãi chôn lấp chất thải đô thị hiện nay đang có thành phần hữu cơ rất lớn. Khi chôn lấp thông thường, trong quá trình phản ứng sinh hóa tại bãi rác sẽ phát sinh khí methane (CH₄). Đây là một loại khí nhà kính có khả năng gây hiệu ứng nhà kính mạnh hơn nhiều lần so với CO₂.

Do đó, nếu thu hồi khí CH₄ này và đưa vào các hệ thống phát điện, thì đây không chỉ là một nguồn điện năng mới, mà còn mang lại hai lợi ích thiết thực gồm giảm mùi hôi và lượng phát thải gây ô nhiễm môi trường; bổ sung nguồn cung điện. Công nghệ thu hồi khí bãi rác giúp thu giữ CH4, ngăn chặn phát thải và chuyển đổi thành nguồn năng lượng phát điện. Trung bình một triệu tấn rác thải bãi chôn lấp có thể sản xuất đủ khí để tạo ra 780 kWh điện mỗi ngày.

Hiện nay, công ty đang phối hợp với các đơn vị và đối tác Hàn Quốc đánh giá tiền khả thi hai dự án thu hồi khí bãi chôn lấp phát điện tại Huế và Thái Nguyên.

Bên cạnh thu hồi khí từ bãi rác, đốt rác phát điện (WTE) hiện được nhiều nước và bên mua tín chỉ carbon quốc tế ủng hộ. Đây là công nghệ phổ biến ở nhiều nước phát triển, giảm thể tích và khối lượng rác thải từ 90-95%. Quá trình này sử dụng nhiệt lượng từ việc đốt rác để phát điện. 

Các nhà máy đốt rác phát điện không chỉ giảm lượng rác cần chôn lấp mà còn tạo ra nguồn năng lượng tái tạo, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Hiệu suất chuyển đổi năng lượng thường 25-30%. So với chôn lấp, WTE giảm ô nhiễm và trực tiếp giảm phát thải khí nhà kính

Với 60.000 tấn rác thải sinh hoạt mỗi ngày, chuyên gia cho rằng Việt Nam có tiềm năng lớn cho dự án đốt rác phát điện, với các nhà máy công suất 200-4.000 tấn/ngày có thể tạo ra khoảng 200MW điện.