Chiều ngày 13/2, tiếp tục chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về dự thảo Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

 CHÍNH SÁCH ĐẶC THÙ ĐỂ PHÁT TRIỂN TRỤC “XƯƠNG SỐNG” CỦA GIAO THÔNG ĐÔ THỊ

Trình bày Tờ trình, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải Trần Hồng Minh, khẳng định đường sắt đô thị là trục “xương sống” của hệ thống vận tải công cộng đô thị, đầu tư phát triển đường sắt đô thị là tất yếu khách quan, giải pháp quan trọng, căn cơ để phát triển đô thị hiện đại, bền vững, gắn với bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Để bảo đảm tiến độ, Chính phủ báo cáo Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép xây dựng, ban hành Nghị quyết và trình Quốc hội theo trình tự thủ tục rút gọn để thông qua tại 1 kỳ họp (tháng 2/2025).

Dự thảo Nghị quyết gồm 11 Điều cùng với 6 nhóm chính sách đặc thù, đặc biệt trong Hồ sơ đề nghị xây dựng Nghị quyết đã được cơ quan có thẩm quyền thông qua gồm nhóm chính sách về huy động nguồn vốn; trình tự, thủ tục thực hiện đầu tư; Phát triển đô thị theo mô hình TOD (mô hình chiến lược phát triển đô thị với nhân tố chính là hệ thống giao thông công cộng của đô thị); Phát triển công nghiệp đường sắt, chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực; chính sách vật liệu xây dựng và bãi đổ thải; các quy định áp dụng riêng cho Thành phố Hồ Chí Minh.

Cụ thể, nhóm chính sách về huy động nguồn vốn, trong đó Thủ tướng Chính phủ được quyết định bố trí kế hoạch đầu tư công trung hạn, hàng năm cho địa phương; sử dụng nguồn tăng thu, tiết kiệm chi ngân sách Trung ương hằng năm và các nguồn vốn hợp pháp khác mà không phải theo thứ tự ưu tiên; huy động vốn ODA, vốn vay ưu đãi mà không phải lập Đề xuất dự án.

Bên cạnh đó, Hội đồng Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh có trách nhiệm bố trí kế hoạch đầu tư công trung hạn, hằng năm vốn ngân sách địa phương, nguồn tăng thu, tiết kiệm chi và nguồn vốn hợp pháp khác. Ngoài ra, dự án được bố trí vốn qua nhiều kỳ trung hạn và Ủy ban Nhân dân thành phố được bố trí vốn để triển khai trước một số công việc phục vụ cho dự án, như chuẩn bị đầu tư, giải phóng mặt bằng.

Đối với nhóm chính sách về trình tự thủ tục thực hiện đầu tư, Tư lệnh ngành giao thông cho biết Nghị quyết đề xuất dự án đường sắt đô thị không phải lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư mà được thực hiện ngay thủ tục lập, thẩm định, quyết định đầu tư. 

Cùng đó, Ủy ban Nhân dân thành phố được quyết định việc phân chia dự án thành các dự án thành phần, tiểu dự án khi phê duyệt dự án đồng thời quyết định công trình không phải thi tuyển phương án kiến trúc; chỉ định thầu các gói thầu tư vấn, phi tư vấn, xây lắp và nhà đầu tư cũng như được ứng trước ngân sách địa phương năm sau để thực hiện dự án đáp ứng tiến độ.

Ngoài ra, với nhóm chính sách về phát triển đô thị theo mô hình TOD (mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng-PV), dự thảo Nghị quyết quy định khi lập, điều chỉnh quy hoạch TOD được quyết định các chỉ tiêu khác với quy chuẩn để khai thác quỹ đất và giá trị tăng thêm từ đất.

Theo đó, Ủy ban Nhân dân thành phố được quyết định chuyển nhượng chỉ tiêu sử dụng đất quy hoạch trong khu vực TOD; khi lập quy hoạch chi tiết phương án tuyến công trình, vị trí công trình không phải thực hiện thủ tục điều chỉnh quy hoạch có liên quan.

Liên quan tới Nhóm chính sách áp dụng riêng cho Thành phố Hồ Chí Minh, theo lãnh đạo Bộ Giao thông vận tải, tại Điều 9 của Nghị quyết đã được quy định trong Luật Thủ đô nhưng cần được bổ sung vào Nghị quyết này để Thành phố Hồ Chí Minh được áp dụng tương tự với Hà Nội.

Cụ thể, thu và sử dụng tiền thu trong khu vực TOD; huy động vốn thông qua các khoản vay phát hành trái phiếu chính quyền địa phương; tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư dự án có sử dụng đất để chỉnh trang phát triển đô thị, đồng thời Ủy ban Nhân dân thành phố được tổ chức thẩm định và phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường, cấp giấy phép môi trường.

TRÁNH KHOẢNG TRỐNG PHÁP LÝ TRONG TRIỂN KHAI HUY ĐỘNG NGUỒN VỐN

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh, cho biết các nhóm chính sách đã được xây dựng trên cơ sở kế thừa các chính sách đặc thù, đặc biệt đã được Quốc hội cho phép trong thời gian qua tại Luật Thủ đô, Nghị quyết số 172/2024/QH15 về chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam. Do đó, Ủy ban Kinh tế cơ bản thống nhất với đề xuất của Chính phủ.

Tuy nhiên, Thường trực Ủy ban Kinh tế có một số điểm cần Chính phủ làm rõ. Cụ thể đối với chính sách huy động vốn, Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế cho rằng tại điểm a khoản 1 Điều 4 dự thảo Nghị quyết, đại diện cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ làm rõ trong trường hợp giảm hoặc bổ sung thêm dự án so với Phụ lục danh mục dự án kèm theo Nghị quyết này thì số vốn ngân sách trung ương bổ sung có mục tiêu cho ngân sách địa phương để thực hiện dự án sẽ được xác định như thế nào để tránh khoảng trống pháp lý trong quá trình triển khai, thực hiện.

Ngoài ra, tại khoản 7 Điều 5 dự thảo Nghị quyết quy định các dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD được chỉ định thầu nhằm rút ngắn thời gian thực hiện các dự án.

Về vấn đề này, Ủy ban Kinh tế cho rằng đối với việc chỉ định thầu các gói thầu thuộc dự án đường sắt đô thị là phù hợp, do tính chất đặc biệt cần đẩy nhanh tiến độ của loại dự án này. Tuy nhiên, đối với các dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD đề nghị cân nhắc thực hiện công tác chỉ định thầu để bảo đảm tính cạnh tranh, minh bạch và hiệu quả trong việc khai thác, phát triển khu vực TOD.

Riêng về các quy định áp dụng riêng cho Thành phố Hồ Chí Minh (Điều 9), theo ông Vũ Hồng Thanh, các quy định này cơ bản được kế thừa tại Luật Thủ đô, do đó đề xuất của Chính phủ là có cơ sở.

Mặc dù vậy, khoản 4 Điều 9 dự thảo Nghị quyết quy định “Ủy ban nhân dân Thành phố được phép tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư dự án có sử dụng đất để chỉnh trang phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng theo đồ án thiết kế đô thị riêng, đồ án quy hoạch đô thị vùng phụ cận các nhà ga thuộc tuyến đường sắt đô thị được cấp thẩm quyền phê duyệt” là chưa thống nhất với các quy định về dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD tại Điều 3 dự thảo Nghị quyết.

Bên cạnh đó, khoản 26 điều 79 Luật Đất đai đã quy định về các trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế-xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, trong đó có các dự án vùng phụ cận các điểm kết nối giao thông và các tuyến giao thông có tiềm năng phát triển, để làm cơ sở cho thành phố triển khai thực hiện các dự án chỉnh trang đô thị, do đó, quy định nêu trên là không cần thiết.

Dẫn khoản 1 Điều 11 dự thảo Nghị quyết quy định “Nghị quyết này có hiệu lực đến khi hoàn thành việc đầu tư các dự án đường sắt đô thị của hai Thành phố tại Phụ lục ban hành kèm theo Nghị quyết này,” theo Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế, quy định nêu trên sẽ khó xác định được thời điểm kết thúc thí điểm, từ đó gây khó khăn trong việc giám sát, tổng kết, đánh giá thực hiện Nghị quyết. Vì vậy, đề nghị Chính phủ cần xác định chính xác hơn thời điểm kết thúc thực hiện Nghị quyết.

Ngoài ra, Ủy ban Kinh tế đề nghị làm rõ các dự án tại Phụ lục danh mục dự án kèm theo Nghị quyết này được thực hiện chuyển tiếp và quy định cụ thể hơn đối với các trường hợp chuyển tiếp để tránh vướng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật. Song song đó, đề nghị tiếp tục rà soát các quy định của Luật Thủ đô không phải áp dụng để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong quá trình triển khai thực hiện.

Ngoài các nội dung trên, đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát, chịu trách nhiệm về các số liệu đề xuất và tính tuân thủ pháp luật, bảo đảm tính thống nhất trong dự thảo Nghị quyết và các văn bản khác có liên quan.