Ngày nay, những tiến bộ như vũ bão về công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), công cuộc chuyển đổi xanh và những thay đổi liên quan đến kinh tế, dân số được các chuyên gia dự báo là những yếu tố chính làm thay đổi diện mạo thị trường lao động thế giới. 

CHUYÊN GIA DỮ LIỆU LỚN, AI, MÁY HỌC “LÊN NGÔI”

Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum) dự báo trong vòng 5 năm tới, thế giới sẽ có thêm khoảng 170 triệu việc làm; đồng thời, 92 triệu vị trí sẽ bị thay thế chính bởi những xu hướng vĩ mô nêu trên. Như vậy, tổng số việc làm trên toàn cầu sẽ tăng thêm 78 triệu vào năm 2030.

Còn theo báo cáo The Future of Jobs 2025, ba công việc có tốc độ nở rộ nhanh chóng nhất trong giai đoạn 2025-2030 đều là những nghề nghiệp liên quan đến công nghệ: chuyên gia dữ liệu lớn ( 110%), kỹ sư công nghệ tài chính ( 95%) và chuyên gia về AI và máy học ( 80%).

Tuy nhiên, điều thú vị khi nhìn vào số lượng tăng trưởng tuyệt đối chính là công nhân làm việc tại các trang trại mới là công việc đứng đầu danh sách, được dự báo sẽ tăng thêm 35 triệu việc làm vào năm 2030.

Bên cạnh đó, công cuộc chuyển đổi xanh khuyến khích các tổ chức và cá nhân nỗ lực đầu tư giảm phát thải carbon cũng như thích nghi với biến đổi khí hậu chính là yếu tố thúc đẩy sự tăng trưởng ngoạn mục này.

"Tự động hóa không chỉ làm giảm phần việc thuần túy do người làm mà cả phần việc người kết hợp máy móc thực hiện. Bên cạnh đó, xu hướng già hóa dân số và dân số trong độ tuổi lao động suy giảm cũng góp phần khiến các công việc văn thư ngày càng thu hẹp."

Ngoài ra, tài xế giao hàng, công nhân xây dựng công trình, nhân viên bán hàng và công nhân chế biến thực phẩm cũng được dự báo là những ngành nghề có số lượng việc làm tăng nhiều nhất trong vòng 5 năm tới. Trong khi công nghệ ảnh hưởng đến tăng trưởng việc làm trong hầu hết mọi ngành nghề, các xu hướng về già hóa dân số, kinh tế bất ổn lại góp phần khiến những công việc nêu trên gia tăng đáng kể.

Ở chiều ngược lại, những công việc sẽ giảm đi nhiều nhất chủ yếu liên quan đến văn thư như thu ngân và nhân viên bán vé, theo sau đó là công việc như trợ lý hành chính, thợ in ấn, kế toán và kiểm toán… Yếu tố chính thúc đẩy sự sụt giảm này chính là ứng dụng công nghệ gia tăng, sự phát triển của các công nghệ AI và xử lý thông tin cũng như các hệ thống tự động và tự vận hành.

Một nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về tác động của AI tạo sinh lên thị trường lao động cho thấy khoảng 2,3% việc làm trên thế giới có nguy cơ bị tự động hóa hoàn toàn. Ngày nay, 47% nhiệm vụ trong công việc chủ yếu do con người thực hiện hoàn toàn, con số này giảm xuống còn 33% vào năm 2030.

Theo bà Trần Thị Nguyệt Oanh, Giám đốc quản lý nguồn nhân lực – ngân hàng HSBC Việt Nam, nhìn vào ngành dịch vụ tài chính và thị trường vốn, tỷ lệ này là 44% và 28%, cho thấy tự động hóa không chỉ làm giảm phần việc thuần túy do người làm mà cả phần việc người kết hợp máy móc thực hiện. Bên cạnh đó, xu hướng già hóa dân số và dân số trong độ tuổi lao động suy giảm cũng góp phần khiến các công việc văn thư ngày càng thu hẹp.

Cuộc sống là như vậy, không ngừng vận động, có nghề mới xuất hiện, có nghề cũ mai một đi và có nghề tồn tại qua thời gian. Cũng giống như những cửa hàng cho thuê băng đĩa từng rất phổ biến khoảng 25 năm về trước, nay đã “tuyệt chủng”. Thay vào đó, có Netflix, Amazon Prime Video, Hulu, HBO Max, Disney , Apple TV… 

NẮM BẮT CƠ HỘI, SẴN SÀNG CHO TƯƠNG LAI

Đứng trước những biến động lớn của thị trường việc làm, người lao động cần chủ động nắm bắt tình hình và trang bị cho mình những kỹ năng cần thiết để tăng sức cạnh tranh.

Theo một nghiên cứu của The Adecco Group, chỉ có khoảng 11% người đi làm thực sự sẵn sàng cho thị trường lao động trong tương lai, có khả năng sinh tồn trong môi trường bất định và nắm bắt cơ hội. Trong khi đó, các nhà tuyển dụng trên toàn thế giới đánh giá 39% kỹ năng làm việc cơ bản sẽ thay đổi hoàn toàn trong vòng năm năm tới. Con số này ở Việt Nam là 37%.

Theo các chuyên gia dự báo, trong vòng 5 năm tới, nhà tuyển dụng đánh giá một số kỹ năng sẽ trở nên phổ biến hơn. Đứng đầu danh sách này chính là AI & big data, theo sau là kỹ năng liên quan đến mạng lưới và an ninh mạng, hiểu biết về công nghệ.

Thực tế, đứng trước sự biến động không nhỏ của thị trường lao động, các doanh nghiệp ngày càng đầu tư nhiều vào hoạt động nâng cao và đổi mới kỹ năng cho nhân viên nhằm đảm bảo lực lượng lao động của mình sẵn sàng trước các nhu cầu không ngừng tiến hóa của thị trường.

Khảo sát các nhà tuyển dụng của The Adecco Group mới đây cho thấy, đến 2030, chỉ có 41% nhân lực không cần phải đào tạo thêm, 29% sẽ cần được nâng cấp kỹ năng cho vai trò hiện tại và 19% cần nâng cấp kỹ năng và luân chuyển sang công việc khác; Phần lớn doanh nghiệp (86%) sẵn sàng tư đầu tư vào các chương trình đào tạo nguồn nhân lực bởi họ ý thức được lợi ích rõ rệt từ khoản đầu tư này. Lợi ích lớn nhất chính là cải thiện năng suất lao động, bên cạnh yếu tố cải thiện sức cạnh tranh của công ty và nâng cao khả năng giữ chân nhân tài.

Tuy vậy, chuyên gia quản lý nguồn nhân lực HSBC Trần Thị Nguyệt Oanh cho rằng, AI sẽ không thể hoàn toàn thay thế con người. Công nghệ AI tạo sinh vẫn còn những hạn chế liên quan đến những tác vụ đòi hỏi triển khai thực tế bên ngoài khuôn khổ máy tính, đánh giá dựa trên sắc thái hoặc kỹ năng liên quan đến tương tác giữa người với người. Bên cạnh đó, khi được trang bị kỹ năng cần thiết, con người có thể làm chủ công nghệ, dùng đó làm công cụ hỗ trợ trong công việc.

“Nhìn rộng ra, đứng trước những xu hướng vĩ mô đang định hình lại thị trường việc làm, cả người lao động lẫn doanh nghiệp đều cần chuẩn bị để có tâm thế chủ động trước những biến động. Người lao động nâng cấp kỹ năng để phù hợp hơn với công việc trong tương lai, còn doanh nghiệp cần có chiến lược phát triển nguồn nhân lực hiệu quả để hoạt động của doanh nghiệp được xuyên suốt và sẵn sàng cho những bước chuyển mình”, bà Oanh nhận định.