Chia sẻ tại hội nghị giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 2/2025, ông Nông Đức Lai, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Trung Quốc, cho biết từ khi nhậm chức, Tổng thống Hoa Kỳ đã ký nhiều sắc lệnh hành pháp trên nhiều lĩnh vực trong cả đối nội đối ngoại quan trọng, trong đó Trung Quốc là một trong những đối tác mà chính quyền Trump nhắm tới.

Theo đó, chính quyền Hoa Kỳ đã áp mức thuế bổ sung 10% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc bắt đầu từ ngày 04/02, bên cạnh đó sắc lệnh áp thuế 25% đối với thép và nhôm nhập khẩu vào Mỹ có hiệu lực từ 04/3 không loạt trừ quốc gia nào, hay sắc lệnh thuế quan “có đi có lại” nhằm tăng mức thuế nhập khẩu lên mức tương đương với các nước đang áp dụng đối với hàng hóa Hoa Kỳ.

Ngoài ra, phía Hoa Kỳ tăng cường hạn chế các công nghệ đối với Trung Quốc, như kiểm soát xuất khẩu chất bán dẫn, hạn chế doanh nghiệp Hoa Kỳ đầu tư vào công nghệ Trung Quốc, bảo vệ các quyền sở hữu trí tuệ... để nhằm vào Trung Quốc.

Động thái này của phía Hoa Kỳ khiến quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc, nhất là quan hệ kinh tế thương mại trở nên căng thẳng hơn. Đáp lại, phía Trung Quốc đã phản ứng trả đũa bằng việc áp thuế 15% đối với than và khí đốt tự nhiên hóa lỏng nhập khẩu từ Hoa Kỳ, cùng mức thuế 10% đối với dầu mỏ và thiết bị nông nghiệp, ô tô phân khối lớn.

Đồng thời, Trung Quốc cũng hạn chế xuất khẩu một số nguyên liệu quý hiếm và điều tra chống độc quyền với Google, đưa 2 doanh nghiệp Hoa Kỳ vào danh sách thực thể không đáng tin cậy.

CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC SONG HÀNH

Theo ông Nông Đức Lai, xung đột giữa các nước lớn sẽ không tránh khỏi tác động đến các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam với mức độ và trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Những thay đổi chính sách của Trung Quốc cũng tạo nên thách thức lẫn cơ hội đối với Việt Nam khi nước này vừa là đối tác thương mại lớn vừa là láng giềng của chúng ta.

Trung Quốc là đối tác thương mại quan trọng hàng đầu, thị trường xuất khẩu lớn thứ hai và nguồn cung hàng hóa, đặc biệt nguyên liệu sản xuất lớn nhất của Việt Nam. Vì vậy, mỗi động thái của nền kinh tế và chính sách liên quan của Trung Quốc đều có ảnh hưởng, tác động một cách nhanh hay chậm với mức độ ít hay nhiều đối với Việt Nam.

Nhìn lại chính sách phòng chống dịch Covid-19 của Trung Quốc những năm gần đây là minh chứng rõ nét về những tác động của nó đối với Việt Nam trên nhiều lĩnh vực như: xuất nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ du lịch, hoạt động giao thương và nhiều ngành sản xuất của Việt Nam.

Trong khi Trung Quốc và Hoa Kỳ đều là đối tác thương mại lớn, là thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn, quan trọng nhất của Việt Nam. Do đó, cạnh tranh Hoa Kỳ - Trung Quốc, cùng các chính sách thương mại giữa hai nước đều tác động tích cực và tiêu cực đến thương mại nói riêng và kinh tế Việt Nam nói chung.

Ở góc độ tích cực, theo ông Lai, các doanh nghiệp Trung Quốc và quốc tế đã tìm cách đa dạng hóa sản xuất để tránh thuế quan từ Hoa Kỳ, dẫn đến việc mở rộng đầu tư vào các quốc gia như Việt Nam, điều này gián tiếp thúc đẩy Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn nhờ chi phí lao động cạnh tranh và vị trí địa lý thuận lợi.

Mặt khác, thu hút đầu tư nước ngoài mở ra cơ hội cho Việt Nam trở thành trung tâm sản xuất phụ trợ, tạo cơ hội cho doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và công nghiệp nhẹ.

Việt Nam được hưởng lợi từ việc Hoa Kỳ giảm nhập khẩu hàng hóa Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực dệt may, điện tử, và máy móc. Tuy nhiên, điều này cũng khiến Việt Nam đối mặt với nguy cơ bị Hoa Kỳ điều tra chống bán phá giá.

Hơn nữa, đây cũng là cơ hội và động lực để Việt Nam thúc đẩy ba đột phá chiến lược (cải thiện cơ sở hạ tầng, minh bạch hóa thủ tục hành chính và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực).

Ngược lại, tác động tiêu cực tới Việt Nam từ căng thẳng hai nước cũng không nhỏ. Ông Lai phân tích, khi hàng hóa Trung Quốc bị hạn chế xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ, buộc doanh nghiệp tìm cách xuất khẩu sang các thị trường khác, trong đó có Việt Nam. Điều này gây sức ép cạnh tranh với hàng hóa sản xuất trong nước của ta, đồng thời, hàng hóa Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với hàng Trung Quốc tại thị trường này do dư thừa vì hạn chế xuất khẩu.

Bên cạnh đó, trước những tác động từ chính sách thương mại của Hoa Kỳ, Trung Quốc sẽ tiếp tục thả đồng Nhân dân tệ (NDT) mất giá so với USD để thúc đẩy xuất khẩu, như vậy, áp lực hàng hóa Trung Quốc đối với Việt Nam sẽ càng lớn hơn.

Ngoài việc thả nổi đồng NDT để thúc đẩy xuất khẩu, Trung Quốc có thể thông qua các phương thức như thương mại chuyển khẩu, chuyển khâu lắp ráp hàng hóa ra nước ngoài thông qua đầu tư để xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Hoa Kỳ và các nước áp thuế cao. Điều này gây rủi ro cho các nước mà Trung Quốc hướng tới đầu tư khi chính quyền Hoa Kỳ mạnh tay truy xuất nguồn gốc đối với hàng hóa Trung Quốc.

Khi chuyển hướng và tăng cường xuất khẩu sang các thị trường ngoài Hoa Kỳ, EU, các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ hạ thấp các tiêu chuẩn hàng hóa theo nhu cầu của thị trường hướng tới và tranh giành đơn hàng với doanh nghiệp các nước (trong đó có Việt Nam), dự báo tác động đối với doanh nghiệp Việt Nam trong trung hạn.

ĐA DẠNG HÓA THỊ TRƯỜNG, ĐỐI TÁC

Trước những phân tích trên, để tránh những tác động tiêu cực, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Trung Quốc đề xuất các giải pháp thực hiện.

Thứ nhất, cần tiếp tục theo dõi sát sao diễn biến, động thái chính sách của các đối tác lớn (Hoa Kỳ, Trung Quốc) có thể tác động đến Việt Nam. Qua đó, đánh giá đưa ra dự báo và có chính sách ứng phó kịp thời, hiệu quả.

Thứ hai, theo dõi, cập nhật thông tin thị trường và diễn biến các chính sách của Trung Quốc đang triển khai thực thi cũng như nắm bắt thông tin chính sách mới của nước này để có biện pháp ứng phó, phòng vệ, phản ứng kịp thời với thị trường, chính sách của đối tác. Xây dựng kế hoạch dự phòng cho các kịch bản như tăng thuế quan hoặc gián đoạn chuỗi cung ứng.

Thứ ba, cũng cần đa dạng hóa thị trường và đối tác. Mở rộng xuất khẩu hàng hóa sang các thị trường truyền thống ASEAN, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, khai thác tiềm năng thị trường Trung Đông, Châu Phi thay vì chỉ tập trung, phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Tận dụng các hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP) để giảm phụ thuộc vào một thị trường.

Thứ tư, nâng cao năng lực cạnh tranh: đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong lĩnh vực kỹ thuật và công tác quản lý. Chủ động tuân thủ các quy định về môi trường và lao động để tránh rào cản thương mại.

Thứ năm, nâng cao năng lực sản xuất: đầu tư vào tự động hóa để giảm lao động thủ công, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế; áp dụng công nghệ blockchain để truy xuất nguồn gốc hàng hóa nhất là nông sản, giải quyết vấn đề mã số vùng trồng.