Tại hội thảo “Cơ chế chỉ định thầu gói thầu dự án xây lắp quy mô lớn, trọng điểm quốc gia” do Hiệp hội Các nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) tổ chức này 22/8/2025, các doanh nghiệp cho rằng cơ chế chỉ định thầu đóng vai trò then chốt trong việc lựa chọn nhanh chóng những nhà thầu đã chứng minh được năng lực vượt trội, kinh nghiệm dày dặn và khả năng triển khai các hạng mục phức tạp. Khi áp dụng chỉ định thầu cho những dự án quy mô lớn trọng điểm quốc gia, không chỉ góp phần rút ngắn thời gian chuẩn bị và thực hiện dự án, mà còn tận dụng hiệu quả nguồn lực của đơn vị có uy tín.

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, cơ chế này vẫn tiềm ẩn một số rủi ro, điển hình là nguy cơ thiếu minh bạch, chưa có tiêu chí rõ ràng và hệ thống đánh giá năng lực nhà thầu. Trước thực trạng trên, các doanh nghiệp đã đưa ra nhiều kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ chế, đảm bảo minh bạch, công bằng và hiệu quả hơn trong triển khai thực tế.

KIẾN NGHỊ XẾP HẠNG CÁC DOANH NGHIỆP ĐỦ NĂNG LỰC THAM GIA DỰ ÁN TRỌNG ĐIỂM

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch VACC, nhận định ngành xây dựng đang trải qua giai đoạn quan trọng với nhiều dự án lớn được khởi công và triển khai trên toàn quốc. Chỉ trong ngày 19/8, 250 dự án trọng điểm đã được khánh thành và khởi công, với sự tham dự của lãnh đạo Đảng, Nhà nước. “Người trực tiếp thực hiện những công trình này không ai khác chính là đội ngũ các nhà thầu xây dựng Việt Nam. Điều đó cho thấy ngành xây dựng đang bước vào một kỷ nguyên mới, vừa sôi động vừa áp lực”, ông Hiệp chia sẻ.

Đáng chú ý, cùng với sự bùng nổ về khối lượng công việc, môi trường pháp lý cũng có sự thay đổi, nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của nhà thầu. Theo Chủ tịch VACC, khối lượng các gói thầu áp dụng hình thức chỉ định sẽ tăng rất mạnh vào thời gian tới, cả trong lẫn ngoài ngân sách. Nhưng hiện chúng ta vẫn chưa có tiêu chí rõ ràng, cũng như chưa có hệ thống xếp hạng năng lực doanh nghiệp. Do đó, ông kiến nghị xếp hạng khoảng 100 doanh nghiệp xây dựng lớn, đủ năng lực để tham gia những dự án trọng điểm. Đây là cơ sở quan trọng để áp dụng chỉ định thầu một cách minh bạch, công bằng, hiệu quả.

Theo đại diện Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn, các dự án trọng điểm quốc gia đã được áp dụng cơ chế chỉ định thầu đều chứng minh rằng, chỉ những nhà thầu có kinh nghiệm thi công thực tế, có nguồn lực tài chính, xe máy thiết bị, nguồn nhân lực đảm bảo mới đáp ứng yêu cầu thực hiện dự án đảm bảo tiến độ, chất lượng. Vì vậy, Chính phủ, cơ quan có thẩm quyền cần tổng hợp, đánh giá năng lực của từng nhà thầu trong từng lĩnh vực, để đưa ra những quyết định chính xác trong công tác xét, chỉ định tham gia các dự án trọng điểm quốc gia.

Để làm rõ thêm, tại hội thảo, ông Hoàng Thiệu Bảo, Tổng công ty cổ phần Xuất nhập khẩu và Xây dựng Việt Nam (Vinaconex), đề xuất đối với một số loại dự án quy mô lớn, yêu cầu kỹ thuật phức tạp hoặc chưa từng được thực hiện tại Việt Nam như: đường sắt tốc độ cao, nhà máy điện hạt nhân, hạ tầng ngầm đô thị lớn... cần cơ chế đặc thù khi đánh giá năng lực của nhà thầu, đặc biệt là nhà thầu trong nước. Các nhà thầu nội địa chưa có kinh nghiệm thực tế tương tự, việc áp dụng cứng nhắc tiêu chí về kinh nghiệm sẽ khiến họ không có cơ hội tham gia.

Đại diện Vinaconex kiến nghị nên cho phép đánh giá năng lực theo nguyên tắc tiệm cận và tương đương, tức là xét tới những công trình có độ phức tạp tương đương trong phân khúc năng lực tương ứng; khuyến khích các hình thức liên danh giữa nhà thầu trong nước và nhà thầu quốc tế nhằm tiếp thu công nghệ, kinh nghiệm, đồng thời phát triển năng lực nhà thầu nội.

ÁP DỤNG ĐÚNG CƠ CHẾ, TRIỂN KHAI NHANH CÁC GÓI THẦU CẤP BÁCH

Trong khi đó, Tập đoàn Đèo Cả tập trung vào vấn đề lựa chọn và quản lý nhà thầu phụ. Doanh nghiệp cho rằng không nên yêu cầu năng lực của nhà thầu phụ đáp ứng  tương đương năng lực của gói thầu. Bởi “nếu đáp ứng được điều kiện như hồ sơ mời thầu, họ đã đủ tư cách dự thầu độc lập, không cần làm thầu phụ”. Vì vậy, tiêu chí nên được điều chỉnh linh hoạt, phù hợp tính chất công việc.

Về quản lý tiến độ, Đèo Cả đề xuất áp dụng cơ chế xử lý nhà thầu phụ tương tự như nhà thầu chính: cắt giảm khối lượng, giao cho đơn vị khác hoặc chấm dứt hợp đồng khi cần thiết, với sự phê duyệt của chủ đầu tư và tư vấn giám sát. Cách làm này, theo doanh nghiệp, sẽ tăng tính kỷ luật và bảo đảm tiến độ công trình.

Nhằm cụ thể hóa các kiến nghị, ông Nguyễn Quốc Hiệp cho rằng cơ chế chỉ định thầu đặt ra nhiều câu hỏi khó và việc tìm giải pháp thỏa đáng không hề đơn giản. Trên cơ sở những ý kiến của từ đơn vị, VACC xác định rõ vai trò, trách nhiệm của mình thời gian tới là tiếp tục tổng hợp ý kiến về việc áp dụng cơ chế này.

Để triển khai, Hiệp hội sẽ tổ chức chương trình chuyên đề về xếp hạng năng lực nhà thầu nhằm phục vụ cơ chế chỉ định thầu. Dự kiến, từ nay đến tháng 10, Hiệp hội tiến hành xây dựng và gửi tiêu chí xếp hạng nhà thầu cho các doanh nghiệp để lấy ý kiến đóng góp.

Trước mắt, Hiệp hội sẽ xếp hạng những doanh nghiệp lớn dựa trên biểu khảo sát, đánh giá căn cứ trên quy mô doanh thu và vốn chủ sở hữu, thay vì dựa vào kinh nghiệm lâu năm như 15–20 năm. Việc này có thể thực hiện ngay trong tháng 9, nhằm đảm bảo các doanh nghiệp sớm có thể phản hồi và tiến độ thực hiện khẩn trương. Theo đó, một hội đồng đại diện doanh nghiệp, bao gồm cả công ty tư vấn và định giá được thành lập để đưa ra những nhận định chính xác.

Liên quan đến vấn đề này, đại diện Công ty Phương Thành nhận định cơ chế chỉ định thầu là hình thức lựa chọn nhà thầu mà bên mời thầu trực tiếp lựa chọn một nhà thầu có đủ năng lực, kinh nghiệm để thực hiện gói thầu trong một số trường hợp đặc biệt, thường áp dụng trong tình huống cấp bách, khẩn cấp, gói thầu cần đẩy nhanh tiến độ, đảm bảo chất lượng, hiệu quả hoặc đối với các gói thầu mang tính chất kỹ thuật đặc thù.

Đặt trong bối cảnh Việt Nam đang tăng cường đầu tư vào hạ tầng giao thông theo định hướng Chính phủ, nếu cơ chế chỉ định thầu được áp dụng đúng sẽ góp phần quan trọng trong việc kịp thời triển khai các gói thầu cấp bách.