Ngày 16/4/2025 tại tỉnh Sơn La, Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La và Văn phòng Việt Nam của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) phối hợp tổ chức lễ khánh thành đập SABO đầu tiên của Việt Nam.

Đây là công trình trong phạm vi Dự án Hợp tác kỹ thuật về Nâng cao năng lực giảm thiểu rủi ro lũ quét và sạt lở đất ở khu vực miền núi phía Bắc, được xây dựng tại bản Piệng, xã Nặm Păm, huyện Mường La.

GIẢM TỐC ĐỘ DÒNG CHẢY ĐỂ GIẢM LŨ QUÉT

Ông Nguyễn Trường Sơn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết ngay từ giữa thế kỷ 19, người Nhật đã nghiên cứu và phát triển những công trình bằng đá, gỗ nhằm giảm tốc độ dòng chảy bùn đá, giảm nhẹ thiệt hại cho khu vực hạ du. Từ đó, loại hình công trình đập SABO được thiết kế để cho nước chảy qua, nhưng giữ lại đất, đá, cây cối được xây dựng tại các điểm xung yếu nơi thường xuyên xảy ra lũ quét đã chứng minh được hiệu quả bằng việc loại hình công trình này đã được xây dựng, phát triển với quy mô lớn, kết cấu đa dạng.

Đến nay, không chỉ hơn 64.000 công trình đập SABO lớn, nhỏ đã được xây dựng tại Nhật Bản, mà giải pháp này đã được áp dụng phổ biến tại nhiều nơi trên thế giới như Đài Loan, Hàn Quốc và các quốc gia có nhiều nguy cơ lũ quét, sạt lở đất.

Theo ông Nguyễn Trường Sơn, Việt Nam là quốc gia thường xuyên chịu thiệt hại nặng nề bởi lũ quét, lũ bùn đá, đặc biệt tại khu vực miền núi phía Bắc. Nhận thấy tính hiệu quả của công trình Đập SABO, Cục quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai đã đề xuất Cơ quan hợp tác và phát triển Nhật Bản (JICA) hình thành Dự án hỗ trợ kỹ thuật “Nâng cao năng lực giảm thiểu rủi ro lũ quét và sạt lở đất khu vực miền núi phía Bắc” để thông qua dự án này, xây dựng thí điểm 1 đập SABO.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Trường Sơn cho hay do chỉ là đập thí điểm, được xây dựng đơn lẻ với quy mô nhỏ nên chắc chắn đập SABO này sẽ khó phát huy hết hiệu quả của nó. Bởi vậy, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đề xuất Chính phủ Nhật Bản tiếp tục hỗ trợ Việt Nam xây dựng đồng bộ hệ thống đập SABO trên lưu vực sông Nậm Păm.

“Nếu được đầu tư xây dựng đồng bộ, hệ thống đập này có thể trở thành mô hình mẫu cho Việt Nam đánh giá hiệu quả, từ đó xem xét, huy động nguồn lực để đầu tư nhân rộng công trình đập SABO tại các khu vực”, ông Sơn nói.

CẦN XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN KỸ THUẬT CÁC ĐẬP SABO

Ông Kobayashi Yosuke, Trưởng đại diện JICA Việt Nam nhận định đập SABO là một trong những giải pháp công trình hiệu quả nhất giúp giảm nhẹ rủi ro thiên tai sạt lở lũ quét. Công trình đập này có thể thu giữ trầm tích của dòng lũ bùn đá, gỗ trôi và phòng ngừa thiệt hại ở khu vực hạ lưu, không chỉ cho khu vực dân cư địa phương gần đập, mà còn cả thị trấn Ít Ong.

Theo ông Kobayashi Yosuke, JICA đã chú tâm tới sạt lở lũ quét ở các vùng núi phía Bắc Việt Nam trong nhiều năm. Tại những khu vực này, sạt lở lũ quét do mưa lớn cực đoan thường xuyên xảy ra và gây thiệt hại lớn. Ví dụ như trận lũ quét và sạt lở đất vào tháng 8/2017 và đầu tháng 8/2023 tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La, hay như trận sạt lở đất sau cơn bão Yagi tháng 9/2024 ở tỉnh Lào Cai và tỉnh Yên Bái.

“Trong những năm qua, chúng tôi đã thực hiện nhiều khảo sát, dự án liên quan đến sạt lở, lũ quét và cung cấp hàng hóa cứu trợ khẩn cấp của Nhật Bản đến các khu vực chịu ảnh hưởng bởi cơn bão Yagi. Chúng tôi hy vọng rằng, việc thí điểm xây dựng đập SABO tại tỉnh Sơn La sẽ là ví dụ tham khảo để Chính phủ Việt Nam xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật xây dựng các đập SABO khác tại lưu vực Nậm Păm và các khu vực có nguy cơ cao khác”, ông Kobayashi Yosuke nói.

Đại diện cho địa phương thụ hưởng, bà Lê Thị Thu Hằng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La nhận định: "Công trình đập SABO có ý nghĩa vô cùng quan trọng, đánh dấu một bước tiến mới trong công tác phòng chống thiên tai, bảo vệ cuộc sống và tài sản của người dân miền núi Sơn La".

Sơn La là một tỉnh miền núi phía Bắc, thường xuyên phải đối mặt với những diễn biến phức tạp của thời tiết, đặc biệt là tình trạng lũ quét, sạt lở đất gây ra nhiều thiệt hại về người và tài sản. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng các công trình phòng chống thiên tai, giảm thiểu rủi ro là một nhiệm vụ cấp bách và luôn được Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh đặc biệt quan tâm.

Do vậy việc thực hiện Dự án Nâng cao năng lực giảm thiểu rủi ro lũ quét và sạt lở đất ở khu vực miền núi phía Bắc là Dự án Hợp tác kỹ thuật của JICA; sử dụng vốn ODA không hoàn lại do Chính phủ Nhật Bản tài trợ được thực hiện ở một số tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó có việc xây dựng thí điểm giải pháp công trình đập.

Theo bà Hằng, lưu vực suối Nậm Păm có diện tích 118km2; địa hình chia cắt rất phức tạp, độ dốc sườn lưu vực lớn hơn 250; có lượng mưa lớn; có đặc điểm thạch học là các đất đá bở rời, độ dính kết yếu; thường xuyên xảy ra lũ quét và sạt lở đất. 

Theo tính toán tại lưu vực suối Nậm Păm thì tổng khối lượng trầm tích chảy về là 628,469 m3. Do vậy, trong khuôn khổ Dự án hợp tác kỹ thuật về nâng cao năng lực giảm thiểu rủi ro lũ quét và sạt lở đất ở khu vực miền núi phía Bắc, tại kết quả Đầu ra 3 (lập Kế hoạch tổng thể công trình SABO) sẽ gồm 12 đập nhằm giảm thiểu rủi ro lũ quét trên toàn lưu vực Nậm Păm.

Để kiểm soát lũ bùn cát hiệu quả hơn nữa trên lưu vực Nặm Păm, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường đề nghị Chính phủ Nhật Bản, Bộ Nông nghiệp và Môi trường quan tâm đầu tư hoàn thiện 12 đập đã được lập theo kế hoạch của Dự án. Bà Hằng đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần phải xây dựng tiêu chuẩn, quy trình, quy chuẩn cho việc xây dựng đập SABO tại Việt Nam.