Theo số liệu Bộ Công Thương đưa ra tại hội thảo quốc tế với chủ đề “Kinh tế tuần hoàn và công nghệ mới trong phát triển logistics bền vững tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương”, ngành logistics Việt Nam thời gian qua đạt mức tăng trưởng khá cao, khoảng 14-16%/năm; tỷ lệ doanh nghiệp thuê ngoài dịch vụ đạt 60-70%, đóng góp 4-5% GDP.

Xếp hạng Agility 2022 cũng cho thấy Việt Nam đứng thứ 11 trong số 50 thị trường logistics mới nổi toàn cầu. Năm 2024, tổng sản lượng hàng hóa vận chuyển thông qua các cảng biển ước tính tăng khoảng 14%, đạt trên 570 triệu tấn hàng.

THAM GIA “SÂN CHƠI” TOÀN CẦU, XANH HOÁ LÀ BẮT BUỘC

Tuy nhiên, mô hình logistics truyền thống, với đặc trưng là tiêu thụ tài nguyên lớn, phát thải nhiều, tạo ra lượng chất thải khổng lồ, đang gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội. Kinh tế tuần hoàn nổi lên như một giải pháp đột phá, mở ra một hướng đi mới cho ngành logistics Việt Nam phát triển bền vững, hiệu quả và có trách nhiệm.

Hơn nữa, trong bối cảnh toàn cầu hiện nay, doanh nghiệp logistics Việt Nam không nhanh chóng thích nghi với các tiêu chuẩn xanh, sẽ gặp khó khăn lớn khi tiếp cận thị trường quốc tế.

Theo phân tích của ông Phạm Hoài Trung, Chủ tịch Công ty TNHH Công nghệ Azitech & Greengo Sustainable Consultant, các thị trường trên thế giới đặt ra hàng loạt quy định nhằm thúc đẩy mạnh mẽ việc áp dụng kinh tế tuần hoàn trong logistics nếu muốn tham gia “sân chơi toàn cầu”.

Đơn cử như Liên minh châu Âu (EU) đưa ra các quy định CSRD (báo cáo phát triển bền vững), CBAM (Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon) và EPR (trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất)… yêu cầu các doanh nghiệp phải báo cáo về phát thải và thực hiện các biện pháp tuần hoàn.

Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) cũng đã ban hành các quy định yêu cầu các công ty phải công khai thông tin về phát thải khí nhà kính.

Các chuỗi bán lẻ lớn của Nhật Bản và Hàn Quốc cũng buộc các nhà cung cấp dịch vụ logistics phải cung cấp thông tin về vòng đời của pallet và dấu chân carbon của các tuyến vận chuyển.

Các tập đoàn bán lẻ toàn cầu như Walmart, Amazon, IKEA, Aeon và MM Mega Market đều có những yêu cầu khắt khe về logistics xanh và ESG (môi trường, xã hội và quản trị) đối với các nhà cung cấp của mình.   

Không chỉ vậy, các doanh nghiệp logistics đang chịu áp lực ngày càng tăng từ nhiều bên liên quan trong chuỗi cung ứng để thực hiện kinh tế tuần hoàn. Như chủ hàng yêu cầu thu hồi và tái sử dụng bao bì, báo cáo dấu chân carbon (CFP) và tuân thủ các tiêu chuẩn về giao hàng xanh và logistics ngược.   

Chính phủ và cơ quan quản lý yêu cầu tuân thủ EPR, báo cáo lượng rác thải và tái chế, giảm phát thải khí nhà kính. Nhà đầu tư, ngân hàng và Quỹ ESG yêu cầu công bố xếp hạng ESG, kế hoạch giảm carbon và thông tin về tính tuần hoàn để được cấp vốn ưu đãi...

Còn các tổ chức chứng nhận và kiểm toán yêu cầu chứng nhận hệ thống logistics tuần hoàn, kiểm toán dấu chân carbon và công bố thông tin về bao bì tuần hoàn. Người tiêu dùng và khách hàng cuối cùng yêu cầu giao hàng xanh, đóng gói sinh thái và minh bạch về dấu chân carbon.   

Nhà cung cấp vật tư và đối tác phụ trợ yêu cầu vật tư tái chế và bao bì tuần hoàn, truy xuất nguồn gốc nguyên liệu. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ yêu cầu kiểm soát phát thải và tiếng ồn, minh bạch thông tin về ESG…

Tại hội thảo, GS. Joseph Sarkis, Học viện Bách khoa Worcester, Hoa Kỳ, nhấn mạnh xanh hóa, kinh tế tuần hoàn ngành logistics không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển.

"Trong bối cảnh hiện nay nếu không thực hiện ngay và nhanh các tiêu chí để xanh hóa ngành logistics thì trong tương lai doanh nghiệp sẽ gặp rất nhiều khó khăn, dần bị đào thải ra khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu", GS. Joseph Sarkis cảnh báo.

Theo đó, phát triển hạ tầng logistics xanh, ứng dụng công nghệ sạch, phương tiện vận tải thân thiện môi trường và hệ thống kho bãi thông minh phải được xác định là các ưu tiên trọng tâm của doanh nghiệp.

Tuy vậy, nhiều lo ngại cho rằng xanh hóa, thực hiện kinh tế tuần hoàn trong lĩnh vực logistics cũng đặt ra nhiều thách thức. Cả nước có hơn 30.000 doanh nghiệp logistics, nhưng phần lớn trong số này lại là doanh nghiệp nhỏ và vừa, hạn chế về vốn, công nghệ và nguồn nhân lực... là những rào cản để ngành logistics chuyển sang xanh.

SỚM BAN HÀNH CHIẾN LƯỢC QUỐC GIA VỀ LOGISTICS TUẦN HOÀN

Để triển khai kinh tế tuần hoàn một cách hiệu quả, PGS.TS. Nguyễn Hồng Quân, Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tuần hoàn (ICED), Đại học Quốc gia TP.HCM, cho rằng doanh nghiệp cần áp dụng các giải pháp công nghệ từ tích hợp năng lượng tái tạo, phương tiện vận tải tiết kiệm nhiên liệu, đến các hệ thống chuỗi cung ứng giảm phát thải.

Phát triển logistics xanh phải được bắt đầu từ khâu mua nguyên vật liệu, sản xuất, phân phối, giao hàng, xử lý phế thải. Đồng thời, cơ chế tài chính xanh, các ưu đãi thuế và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo cũng cần được triển khai mạnh mẽ.

Bên cạnh đó, ứng dụng các giải pháp công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (Big Data), blockchain, cùng với năng lượng tái tạo, sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát, tối ưu hóa và giảm phát thải khí nhà kính trong toàn bộ chuỗi logistics.

Lấy ví dụ điển hình mô hình logistics tuần hoàn tại cảng Singapore (PSA Singapore) – được xem là một trong những mô hình cảng xanh phát thải thấp tiêu biểu trên thế giới, ông Phạm Hoài Trung cho biết cảng này đã áp dụng một mô hình logistics tuần hoàn toàn diện, bao gồm: Sử dụng 100% xe container tự hành chạy điện, loại bỏ phương tiện diesel; lắp đặt mái nhà kho năng lượng mặt trời (>100MWp) và trạm sạc điện dọc tuyến container; thu gom nước mưa tái sử dụng cho hoạt động vệ sinh và phân loại rác, tái chế tại chỗ…

Đối với ngành logistics Việt Nam, theo ông Phạm Hoài Trung, các doanh nghiệp logistics có thể áp dụng khung tư duy 9R để triển khai kinh tế tuần hoàn: Rethink - Thiết kế lại các quy trình và hệ thống logistics để tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên; Reduce - Giảm lượng vật liệu và năng lượng sử dụng trong các hoạt động logistics; Reuse - Sử dụng lại các vật liệu và sản phẩm nhiều lần; Repair - Sửa chữa các sản phẩm bị hư hỏng để kéo dài tuổi thọ của chúng; Refurbish - Tân trang các sản phẩm cũ để chúng có thể được sử dụng lại; Remanufacture - Sản xuất lại các sản phẩm mới từ các bộ phận của sản phẩm cũ; Repurpos - Sử dụng các sản phẩm cũ cho một mục đích khác với mục đích ban đầu của chúng; Recycle - Chế biến các vật liệu thải thành vật liệu mới; Recover - Thu hồi năng lượng từ các vật liệu thải.

Cụ thể hơn, theo ông Trung, để xây dựng một mô hình logistics tuần hoàn hiệu quả, cần tập trung vào các thành phần chính như: Pallet/container tái sử dụng; bao bì sinh thái/tái chế; logistics ngược; kho xanh; phương tiện vận chuyển sạch; sử dụng các công nghệ như QR code và RFID (công nghệ nhận dạng) để theo dõi vòng đời của bao bì và các vật liệu khác, đo lường dấu chân carbon; hợp tác với các công ty chuyên về tái chế để xử lý các vật liệu thải và đảm bảo tuân thủ các quy định về EPR.

Nhiều câu hỏi tại hội thảo đặt ra: Triển khai kinh tế tuần hoàn trong lĩnh vực logistics cần bắt đầu từ đâu? Ông Trung gợi ý: trước tiên, doanh nghiệp cần đánh giá hiện trạng, xác định mức tiêu thụ nhiên liệu, phương thức vận tải hiện tại và hiệu quả sử dụng phương tiện.

Sau đó, xây dựng lộ trình chuyển đổi sang phương tiện sử dụng nhiên liệu sạch và tối ưu hóa phương thức vận tải; nâng cấp kho bãi, áp dụng phần mềm quản lý vận tải và đào tạo nhân viên. Cuối cùng, thiết lập hệ thống giám sát và báo cáo theo các tiêu chuẩn quốc tế như ISO và GRI (Sáng kiến ​​Báo cáo Toàn cầu).

Ông Trung khuyến nghị Nhà nước cần sớm ban hành Chiến lược quốc gia về logistics tuần hoàn; xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật logistics tuần hoàn; xây dựng cơ chế thị trường tín chỉ carbon cho logistics; hỗ trợ vay tín dụng xanh, ưu đãi thuế đầu tư thiết bị tuần hoàn; thành lập Quỹ logistics tuần hoàn quốc gia; áp dụng trách nhiệm EPR logistics thu hồi bao bì; đầu tư hệ thống hạ tầng giao thông – logistics xanh đa phương thức…