Tại tọa đàm trực tuyến “Đẩy nhanh tiến độ giảm nghèo bền vững - Vai trò của Kiểm toán Nhà nước”, diễn ra ngày 25/3, các chuyên gia đã thảo luận những thách thức trong giải ngân, phân bổ vốn và định hướng giải pháp để đạt mục tiêu giảm nghèo trong năm 2025.

NHỮNG NGUYÊN NHÂN KHIẾN VIỆC PHÂN BỔ VỐN CHẬM

Thông tin tại tọa đàm cho biết Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 chỉ còn 1 năm để “về đích”, song đến nay, tốc độ giải ngân vẫn còn chậm.

Lý giải nguyên nhân của tình trạng này, ông Vũ Văn Tám, Trưởng phòng Đầu tư dự án 1 - Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành V, đồng thời là Trưởng đoàn kiểm toán Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2022, cho biết Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 có tổng kinh phí tối thiểu 75.000 tỷ đồng, nhưng trong hai năm 2021-2022, mới phân bổ được hơn 9.500 tỷ đồng, chiếm khoảng 12,7% tổng kinh phí.

“Tỷ lệ giải ngân bình quân đạt 38,6%, trong đó, vốn đầu tư đạt 43,2%, còn vốn sự nghiệp chỉ 29,9%. Đây là mức giải ngân khá thấp so với các chương trình đầu tư công trung hạn khác”, ông Tám thông tin.

Theo ông Tám, có hai nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này. Thứ nhất, về khách quan, đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ triển khai, đặc biệt trong giai đoạn đầu chương trình.

Thứ hai, về chủ quan, trước hết, việc giao vốn từ Trung ương xuống địa phương bị chậm trễ. Mãi đến tháng 5/2022, Chính phủ mới phân bổ vốn cho các địa phương. Tiếp theo, các văn bản hướng dẫn từ các Bộ, cơ quan Trung ương ban hành muộn, phần lớn đến tháng 7/2022 mới có hiệu lực, nội dung lại chưa rõ ràng, chưa sát thực tế, khiến địa phương lúng túng.

Bên cạnh đó, các dự án, tiểu dự án thuộc chương trình thường có quy mô nhỏ, xuất phát từ nhu cầu cơ sở, danh mục nhiều, nhưng quá trình lập, thẩm định, phê duyệt lại thay đổi liên tục, kéo dài thời gian thực hiện.

Bổ sung thêm, ông Phạm Hồng Đào, Nguyên Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội - nay thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cũng nhìn nhận quá trình triển khai thực hiện có phát sinh vướng mắc so với thực tế. Ví dụ, như dự án về hỗ trợ dinh dưỡng cũng như hỗ trợ nhà ở chưa được phân bổ vốn trong năm 2022, dẫn tới các đối tượng thuộc diện không được thụ hưởng.

Ngoài ra, việc phê duyệt một số dự án vẫn còn dàn trải, manh mún cũng dẫn tới sự chậm trễ. Đồng thời, trong giai đoạn này, Trung ương cũng như địa phương kiện toàn Ban chỉ đạo các cấp để quản lý, chỉ đạo triển khai chương trình. Tất cả các nguyên nhân đó cộng với đại dịch Covid -19 cũng ảnh hưởng đến việc phân bổ, giải ngân, thực hiện vốn chương trình. 

THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP ĐỒNG BỘ ĐỂ ĐẨY NHANH TIẾN ĐỘ GIẢI NGÂN VỐN

Theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước, nguồn vốn sự nghiệp được phân bổ trong năm, nếu đến hết năm chi không hết và hết nhiệm vụ chi thì tiến hành hủy dự toán, hoàn trả ngân sách Nhà nước.

Tuy nhiên, ông Vũ Văn Tám, Trưởng phòng Đầu tư dự án 1 - Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành V, cho biết Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững là một chương trình an sinh xã hội quan trọng, không những nâng cao cơ sở hạ tầng mà còn góp phần nâng cao đời sống văn hóa, vật chất, tinh thần cho đồng bào vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Vì thế, Quốc hội đã có cơ chế chính sách linh hoạt, cho phép chuyển nguồn vốn phân bổ trong năm chưa sử dụng hết sang năm sau sử dụng tiếp.

Cụ thể, vốn năm 2021 và 2022, bao gồm cả vốn sự nghiệp và vốn đầu tư, nếu chưa dùng hết thì được chuyển sang năm 2023 theo Nghị quyết số 69/2022. Tương tự, số vốn của năm 2023, kể cả vốn chuyển từ năm 2021, 2022 và vốn phân bổ mới, nếu chưa sử dụng hết thì được chuyển sang năm 2024, theo Thông báo 3155 năm 2023 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Cơ chế này giúp giảm áp lực nộp trả ngân sách, tạo điều kiện cho địa phương tiếp tục thực hiện.

Từ góc độ cơ quan tham mưu chính sách, ông Phạm Hồng Đào, Nguyên Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo cũng đánh giá, việc Quốc hội cho phép chuyển nguồn vốn đã phân bổ nhưng chưa sử dụng hết, nhằm giãn tiến độ giải ngân, tạo điều kiện cho các địa phương có cơ hội thực hiện tốt hơn.

“Đây là một cơ chế rất đặc thù và mới so với trước đây để giúp cho các địa phương chủ động trong việc phân bổ và sử dụng các nguồn vốn. Điều này có thể giúp điều chỉnh các dự án để phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, cũng như quy hoạch vùng nguyên liệu trong các dự án hỗ trợ sinh kế…”, ông Đào cho hay.

Tuy nhiên, để triển khai tốt chương trình trong năm 2025, ông Đào cho rằng các địa phương cần tiếp tục tăng cường chỉ đạo, rà soát các dự án có tính khả thi để ưu tiên thực hiện trước. Bên cạnh đó, nâng cao năng lực của các cán bộ cơ sở trực tiếp triển khai các dự án đa dạng hóa sinh kế, các dự án có quy mô nhỏ, kỹ thuật không phức tạp để triển khai thực hiện.

Để thúc đẩy tỷ lệ giải ngân vốn chương trình, ông Vũ Văn Tám đồng tình với việc cần thực hiện đồng bộ các giải pháp. Đó là bổ sung, sửa đổi những cơ chế, chính sách theo hướng thông thoáng, dễ thực hiện. Đồng thời, sửa đổi các văn bản, chính sách phù hợp với thực hiện các giải pháp này.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính cần giao vốn sự nghiệp và vốn đầu tư hằng năm sớm, kịp thời gian để các địa phương chủ động điều hành ngân sách Nhà nước theo đúng thẩm quyền.