Thuốc Đông y là những bài thuốc lành tính, hiệu quả nếu như liều lượng phù hợp với thể trạng từng người và được kiểm định của các cơ quan chức năng có thẩm quyền. Theo đó, việc sử dụng thuốc y học cổ truyền chiếm vai trò quan trọng tại các cơ sở y tế: 99,3% thuốc y học cổ truyền sử dụng tại các khoa, bệnh viện chuyên khoa y học cổ truyền.

Theo Lương y Bùi Đắc Sáng, Hội Đông y Hà Nội, nhiều bài thuốc gia truyền, thuốc Đông y được chứng minh có tác dụng điều trị hoặc bồi bổ sức khỏe, được cấp phép lưu hành. Giấy chứng nhận bài thuốc gia truyền do Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế phê duyệt, đảm bảo an toàn.

Tuy nhiên, các loại thuốc được quảng bá "gia truyền" tự xưng, hiện đang tràn lan thị trường. Nhà sản xuất thường pha trộn nhiều thành phần như corticoid để tăng hiệu quả. Một số thuốc nam có độc tố như thạch tín, asen nếu được bào chế không đúng cách, không khử hết chất độc, không đúng hàm lượng... thì cũng tiềm ẩn rủi ro.

NHIỀU BỆNH NHÂN “GẶP HỌA”

Cuối năm 2024, ông M. đi khám sức khỏe định kỳ phát hiện bị bệnh thận mạn giai đoạn 3A, với độ lọc cầu thận (eGFR) 59 ml/phút/1.73 m2. Ông được kê thuốc uống điều trị nội khoa và hẹn tái khám theo dõi chức năng thận. Tuy nhiên, ông M. bỏ dở điều trị theo phác đồ, lên mạng tìm thuốc nam.

Tin vào lời mách bài thuốc nam gia truyền ở Bình Phước, ông M. đã đến nhà thầy lang khám và mua 90 thang thuốc đóng gói sẵn về sắc uống ngày 3 lần. Uống một thời gian ngắn, bệnh nhân rơi vào tình trạng khó thở, phù nề, thiếu máu phải nhập viện cấp cứu. Bác sĩ chuyên khoa II Hồ Tấn Thông, Đơn vị Nội thận-Lọc máu, Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh, TP.HCM, cho biết bệnh nhân có nguy cơ cao phải lọc máu suốt đời hoặc phải ghép thận để duy trì sự sống,

Tương tự, ông N.V.T. (57 tuổi, ở Hà Nội) đối diện với nguy cơ tử vong cao do uống thuốc nam không rõ nguồn gốc. Ông T. cho hay bản thân có tiền sử gút mạn trên 10 năm, tăng huyết áp và đái tháo đường không điều trị thường xuyên. Do mệt mỏi kéo dài, ông đã tự tìm mua thuốc Đông y dạng viên cô đặc trên mạng để điều trị với liệu trình 4 tháng.

Sau khi uống thuốc, ông đã phải nhập viện điều trị do mệt mỏi, vàng da và vàng mắt. Vào điều trị, ông được chẩn đoán viêm gan nhiễm độc cấp (ngộ độc thuốc) và suy thận cấp. Mặc dù đã lọc huyết tương 4 lần và men gan có giảm nhưng chỉ số vàng da không cải thiện, ông được chuyển đến Bệnh viện Bệnh nhiệt đới trung ương.

Tại đây, các chỉ số cho thấy tình trạng ứ mật dẫn đến vàng da của ông cao hơn 20 lần so với người bình thường. Việc sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc đã gây tổn thương gan, làm suy giảm chức năng gan. 

THUỐC ĐÔNG Y NHƯNG KHÔNG RÕ XUẤT XỨ

Gần đây, hàng loạt đường dây sản xuất thuốc giả bị bắt giữ, bao gồm cả thuốc Tây y và Đông y. Ngày 27/5, Quản lý thị trường tỉnh Cà Mau phát hiện 257 sản phẩm thuốc Đông y không xác định được nguồn gốc, xuất xứ, chủ cơ sở không cung cấp được hóa đơn, chứng từ chứng minh tính hợp pháp của hàng hóa. Đội Quản lý thị trường số 1 đã tiến hành lập biên bản, tạm giữ toàn bộ số thuốc đông y vi phạm để xác minh, làm rõ và xử lý theo quy định.

Trước đó, ngày 24/5, Công an tỉnh Thái Nguyên cho biết đang điều tra, xử lý hai nhóm đối tượng sử dụng mạng xã hội để quảng bá và buôn bán các sản phẩm thuốc Đông y không rõ nguồn gốc, nghi là hàng giả. Trong đó có các loại thuốc Đông y ghi là điều trị bệnh dạ dày, đại tràng và một số lượng lớn thuốc thành phẩm và bán thành phẩm chữa bệnh xương khớp.

Các đối tượng khai đã mua thuốc bán thành phẩm trôi nổi, không rõ nguồn gốc trên thị trường, sau đó tổ chức đóng gói, dán nhãn mác giả mạo tên các loại thuốc Đông y để bán ra thị trường. Trung bình mỗi tháng, nhóm này bán ra khoảng 2.000 sản phẩm, thu về khoảng 400 triệu đồng.

Trong khi đó, Công an tỉnh Thanh Hóa hồi tháng 4 cũng phát hiện một đường dây hoạt động trong suốt 4 năm, sản xuất và phân phối một lượng lớn thuốc giả đến nhiều tỉnh thành trên cả nước, thu lợi bất chính gần 200 tỷ đồng.

Quá trình khám xét đã thu giữ hàng nghìn hộp thuốc giả, bao gồm 2.285 hộp thuốc bổ tỳ tăng lực nhân sâm nhung hươu đông trùng hạ thảo, 1.923 hộp Viên Giáo Sư (thường gọi là “xương khớp xanh”), và 5.172 hộp Mujarhabat Kapsul (cũng được gọi là “xương khớp xanh”). Các sản phẩm này chủ yếu được tiêu thụ qua mạng xã hội, các chợ tự do hoặc bán trực tiếp cho người dân mà không cần đơn thuốc, khiến nguy cơ gây hại càng tăng cao.

Lý giải nguyên nhân thuốc Đông y giả "có đất sống", bác sĩ Hà Hải Nam, Phó trưởng Khoa Ngoại 1, Bệnh viện K, cho biết hầu hết bệnh nhân đều "ngại dao kéo", muốn tìm kiếm phương pháp điều trị ít đau đớn, đơn giản, rẻ tiền. Do đó, khi nghe thầy lang nói những câu như "nhà tôi ba đời làm nghề, chỉ cần bốc cân thuốc là khỏi", người bệnh vẫn tin tưởng hơn, thay vì phải nghe câu nói từ bác sĩ như "tôi sẽ mổ nhưng không dám khẳng định có thể khỏi bệnh".

Nhiều người quan niệm thuốc Đông y làm từ thảo dược nên có xu hướng dùng thuốc kéo dài mà không có sự kiểm soát của thầy thuốc, dẫn đến phụ thuộc thuốc, nghiện thuốc. "Các chế phẩm này có thể khiến người bệnh có cảm giác giảm triệu chứng đau, tưởng khỏi bệnh nhưng thực tế đang âm thầm tàn phá mọi cơ quan, khi phát hiện ra đã quá muộn", bác sĩ Nam nói.

Nguyên nhân khác là quy trình quản lý, kiểm soát còn nhiều khe hở. TS Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Quản lý Dược, Bộ Y tế, cho rằng thương mại điện tử khiến nguy cơ thuốc giả tăng cao. Hệ thống kiểm nghiệm với ba viện trung ương và 62 trung tâm cấp tỉnh vẫn chưa đồng bộ nhân lực cũng như trang thiết bị hiện đại.

Trong khi đó, các đối tượng sản xuất thuốc giả hoạt động ngày càng tinh vi, khó kiểm soát. Bên cạnh đó, không ít sản phẩm được người nổi tiếng, KOL, TikToker quảng bá, khiến người tiêu dùng dễ dính "bẫy". 

Do đó, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) đề nghị các đơn vị liên quan thành lập các đoàn kiểm tra đột xuất tháng cao điểm từ 15/5 - 15/6/2025, kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật liên quan đến các hoạt động buôn bán, sản xuất, kinh doanh sản phẩm thuộc trách nhiệm của ngành y tế. Đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền nhận thức của người dân về các thủ đoạn gian dối trong sản xuất, kinh doanh hàng giả, không rõ nguồn gốc xuất xứ.