Ba động lực truyền thống bao gồm: đầu tư, xuất khẩu, tiêu dùng. Những kết quả tích cực, cùng những hạn chế, thách thức về 3 động lực truyền thống này hiện nay như thế nào?

BA ĐỘNG LỰC TRUYỀN THỐNG

Về đầu tư, tỷ lệ đầu tư/GDP của Việt Nam đã cao lên sau Đổi mới, mở cửa, hội nhập, có các động thái khai thác các nguồn vốn của các loại hình kinh tế trong nước và vốn đầu tư nước ngoài. Dù tỷ lệ có giảm trong mấy năm gần đây, nhưng nhìn chung vẫn thuộc top cao trên thế giới.

Nguồn vốn có sự chuyển dịch cơ cấu theo xu hướng tích cực (Hình 2). Theo loại hình kinh tế, tỷ trọng vốn đầu tư phát triển của khu vực nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài giảm, của khu vực ngoài nhà nước tăng và hiện lớn hơn tổng của 2 khu vực trên. Theo nhóm ngành kinh tế, tỷ trọng vào nhóm ngành dịch vụ lớn hơn tổng của 2 nhóm ngành còn lại. Đây là vấn đề cần được xem xét, vì tăng trưởng kinh tế thực (gồm nông, lâm nghiệp – thủy sản và công nghiệp – xây dựng) đang được quan tâm để hạn chế sự tác động từ bên ngoài.

Tuy nhiên, về đầu tư cũng có một số điểm hạn chế. Tỷ lệ vốn đầu tư/GDP thấp dần, trong khi có một phần bị “chôn” vào tiền ảo, vùng, bất động sản,… ICOR vẫn còn cao (tức là hiệu quả đầu tư còn thấp), nên tác động đến hiệu quả đầu tư. Tỷ trọng đầu tư vào nhóm ngành nông, lâm nghiệp - thủy sản giảm và ở mức quá thấp; ngay tỷ trọng đầu tư vào nền kinh tế thực lớn nhất cũng giảm dần.

Xuất khẩu đạt được nhiều kết quả tích cực. Quy mô xuất khẩu hàng hóa những năm gần đây như sau (Hình 3).

Theo đó, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa nhìn chung liên tục tăng trong nhiều năm qua (chỉ bị giảm vào năm 2023). Tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu hàng hóa/GDP thuộc loại khá cao (năm 2015 đạt 67,6%, 2016 đạt 68,7%, 2017 đạt 76,5%, 2018 đạt 78,6%, 2019 đạt 79,0%, 2020 đạt 81,5%, 2021 đạt 91,8%, 2022 đạt 90,6%, 2023 đạt 82,6%, ước 2024 đạt 85,1%).

Có 37 mặt hàng kim ngạch đạt từ 1 tỷ USD trở lên, có loại đứng thứ hạng cao trên thế giới. Do quy mô của xuất khẩu lớn hơn nhập khẩu, nên xuất siêu đã đạt liên tiếp trong 9 năm qua với quy mô lớn.

Có trên 26 thị trường mà Việt Nam ở vị thế xuất siêu từ 1 tỷ USD trở lên, trong đó Mỹ là thị trường mà Việt Nam xuất siêu lớn nhất, đang tiến đến vượt mốc 100 tỷ USD… Xuất siêu lớn trong điều kiện tổng cầu trong nước còn yếu (từ khi đại dịch Covid-19 tác động) đã giúp cho tăng trưởng GDP Việt Nam thuộc top cao trên thế giới.

Tiêu dùng cuối cùng đã tăng khá trong nhiều năm, khi mức sống cao lên, tỷ lệ nghèo giảm xuống, tỷ lệ tầng lớp trung gian tăng, đã xuất hiện nhiều triệu phú, nhiều tỷ phú đô la, đã xuất hiện tình trạng “ăn chơi sớm”… Tuy nhiên, tỷ trọng tiêu dùng cuối cùng/GDP có xu hướng giảm xuống (Hình 4).

Tỷ trọng tiêu dùng cuối cùng giảm mạnh trong năm 2020, 2021 do tác động của đại dịch Covid-19, kéo theo tâm lý “tích cốc phòng cơ”, “thắt lưng buộc bụng” tiếp tục trong những năm sau đó…

Vấn đề đặt ra đối với 3 động lực truyền thống là tiếp tục phát huy các kết quả tích cực, khắc phục các hạn chế để 3 động lực này tiếp tục phát huy tác dụng.

SÁU ĐỘNG LỰC MỚI

Một, đẩy mạnh hoàn thiện thể chế, pháp luật để huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực.

Động lực mới, đầu tiên này được Tổng Bí thư coi là “then chốt của then chốt”, được nhiều chuyên gia coi là “Đổi mới lần 2” – bởi vai trò đầu tiên trong 3 đột phá chiến lược (thể chế, nguồn nhân lực, cơ sở hạ tầng, có tác dụng mở đường cho các động lực, đột phá chiến lược khác). Cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy hiện nay là bước khởi đầu cho các cuộc cải cách tiếp theo.

Hai, thúc đẩy mạnh 6 vùng kinh tế-xã hội.

Thực chất của động lực này là khai thác thế mạnh của các vùng, không để vùng nào bị tụt lại phía sau. Hiện trạng là các vùng có sự khác nhau lớn về nhiều chỉ tiêu chủ yếu năm 2023 (Bảng 1).

Có một số điểm được rút ra từ các thông tin trên (i) nơi nào có GRDP bình quân đầu người, vốn đầu tư nước ngoài, xuất khẩu bình quân đầu người thấp, thì phấn đấu có tốc độ tăng cao hơn để tránh tụt hậu xa hơn; (ii) khi có tốc độ tăng nhanh hơn chỉ do điểm xuất phát thấp hơn thì chưa thể khắc phục được tình trạng tụt hậu xa hơn, mà phải hạn chế, khắc phục các hạn chế, thách thức, phát huy các ưu thế của vùng, khai thác tốt hơn các nguồn lực tại chỗ, cần có sự hỗ trợ của Trung ương, của các nước; (iii) tăng cường sự kết nối với các vùng có mức bình quân đầu người cao hơn; thông qua kết nối, các vùng sẽ bổ sung ưu thế cho nhau, hạn chế các yếu thế của nhau.

Ba, tranh thủ các cơ hội mới từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng sản xuất, thương mại, đầu tư toàn cầu và khu vực.

Việt Nam hiện đã có quy mô dân số đông, giá nhân công còn đang khá rẻ, giá hàng hóa tiêu dùng thấp; mở cửa hội nhập với nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, một số quan hệ ngoại giao được nâng cấp (lên toàn diện, lên chiến lược, lên chiến lược toàn diện).

Thu hút vốn đầu tư nước ngoài tăng mạnh về số lượng, lựa chọn chất lượng kỹ thuật-công nghệ cao hơn, mới hơn, tranh thủ nhưng cần cảnh giác trước tình trạng dịch chuyển đầu tư từ nước ngoài sang Việt Nam để “né” thuế suất nhập khẩu cao của Mỹ,…

Bốn, thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, các ngành, lĩnh vực mới như chíp, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia.

Chuyển đổi số có nhiều tác dụng, không chỉ là vấn đề kỹ thuật. Quan trọng nhất là tạo điều kiện cho minh bạch công khai, tạo điều kiện để hạn chế tham nhũng, tiêu cực, chủ nghĩa thành tích… Tạo điều kiện thông tin nhanh, tiết kiệm thời gian cho các hoạt động hành chính, tầng nấc, tạo điều kiện cho tinh gọn tổ chức cán bộ các cấp (trước mắt là cấp xã, huyện, Trung ương, cần làm tiếp ngay trong năm 2025 ở cấp tỉnh trên cơ sở sáp nhập tỉnh và các sở, ban, ngành, ở cấp tỉnh…).

Chuyển đổi xanh để bảo vệ, cải thiện môi trường, hạn chế tác động tiêu cực của thiên tai, nguy cơ biến đổi khí hậu, nước biển dâng, nhất là đối với Việt Nam với cơ cấu diện tích “tam sơn, tứ hải, nhất phần điền”, dễ bị “ngũ hại” (thiên vũ, lũ giảng, bão giập, triều dâng; lại thêm nạn hạn hán hoặc vỡ đập từ đầu nguồn). Cân đối giữa khai thác với tái tạo, nhất là trồng, tu bổ, bảo vệ rừng, nguồn thủy sản…

Kinh tế tuần hoàn có tác động hai mặt: một mặt, giảm thiểu tác hại đến môi trường của việc đốt ra rơm ngoài đồng sau thu hoạch; mùi hôi, thối, khí độc do rác thải, nước thải…; mặt khác, tái chế biến để sử dụng lại các chất thải như rơm rạ, phân chuồng, nhựa tái sinh…

Chíp, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo là những ngành, lĩnh vực mới, đã đóng góp tạo quy mô lớn, tốc độ cao về GDP, về xuất khẩu, về đào tạo nguồn nhân lực, tạo tiền đề phát triển cho nhiều ngành, lĩnh vực khác ở một số nước, vùng lãnh thổ. Việt Nam cần khẩn trương đào tạo nguồn nhân lực, thu hút những dự án ĐTNN về ngành, lĩnh vực này, tiếp thu, lan tỏa với khu vực kinh tế trong nước, chuyển giao công nghệ…

Xây dựng dữ liệu quốc gia hiện còn bị phân tán; việc chuyển giao dữ liệu giữa các bộ, ngành, địa phương chưa thông suốt, còn chậm, nên việc phát huy tác động còn hạn chế trong việc sử dụng, đánh giá. Ngay cả những lĩnh vực quan trọng, như dân số, doanh nghiệp, giữa cả nước và địa phương, giữa các ngành,… chưa thật thông suốt, ăn khớp.

Năm, thu hút nguồn lực tài chính xanh, tín dụng xanh ưu đãi để phát triển năng lượng tái tạo, năng lượng mới, Hydrogen.

Nguồn lực này hiện có quy mô lớn trên toàn cầu. Việt Nam đã cam kết thực hiện ở mức cao; thực tế một số nơi đã tiến hành bán tín chỉ cacbon… Một số đề án lớn phát triển năng lượng tái tạo, năng lượng mới, cần có sự kết nối thông suốt và tổ chức thực hiện tốt hơn trong thực tiễn.

Sáu, xây dựng và phát triển trung tâm tài chính khu vực và quốc tế tại Việt Nam.

Công cuộc mở cửa, hội nhập đã được thực hiện tương đối mạnh hơn về ngoại giao, về đầu tư, về ngoại thương (nhất là xuất nhập khẩu hàng hóa), du lịch, bưu chính viễn thông và một số ngành lĩnh vực khác.

Về lĩnh vực tài chính-tiền tệ, mặc dù đã được xúc tiến, thực hiện, nhưng chưa rộng, chưa có quy mô lớn. Phải chăng đây là một trong nguyên nhân quan trọng làm cho quy mô xuất khẩu dịch vụ còn nhỏ, nhất là dịch vụ bảo hiểm, dịch vụ tài chính… Đặc biệt trong quan hệ xuất, nhập khẩu dịch vụ, Việt Nam liên tục ở vị thế nhập siêu với quy mô lớn.

Việc xây dựng và phát triển trung tâm tài chính khu vực và quốc tế tại Việt Nam không đồng nghĩa với việc hòa tan các quan hệ này, mà đây là tiền đề để giúp cho việc đào tạo, sự kết nối, sự lan tỏa, chuyển giao kinh nghiệm quản lý, chuyên môn ở trong nước.

Thực tế những nước và vùng lãnh thổ có các trung tâm tài chính đều là những nơi có khá nhiều ưu thế về tài chính. Trước đây, trong quy hoạch đã đề cập đến xây dựng và phát triển trung tâm tài chính như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng,…

Nội dung bài viết được đăng tải trên ẩn phẩm đặc biệt Kinh tế 2024-2025: Việt Nam & Thế giới phát hành vào tháng 02/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây: 

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam