Tại phiên đối thoại cấp cao chiều 19/9 của Diễn đàn Kinh tế - Xã hội Việt Nam năm 2023, ông Nguyễn Xuân Thành đã trình bày tham luận “Chuyển đổi xanh và thách thức tăng trưởng kinh tế trung hạn”.

CÁC ĐỘNG LỰC TĂNG TRƯỞNG TRUYỀN THỐNG ĐANG SUY YẾU NHANH

Theo ông Nguyễn Xuân Thành, nền kinh tế Việt Nam đang đứng trước những thách thức rất lớn trong ngắn hạn và trung hạn về mặt tốc độ tăng trưởng. Ngay cả khi không có nhiều thay đổi về cơ cấu kinh tế và phát huy được tác động tích cực của một số động lực tăng trưởng mới thì việc đạt mục tiêu GDP tăng trưởng bình quân 6,5% trong giai đoạn 2021-2025 là vô cùng khó khăn. 

“Cả 3 động lực tăng trưởng hiện nay của nền kinh tế Việt Nam là tiêu dùng nội địa, đầu tư và xuất khẩu đều không theo hướng chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn. Nếu tiếp tục thúc đẩy tăng trưởng với 3 động lực truyền thống này mà không có chính sách mang tính khuyến khích để thay đổi hành vi trong tiêu dùng, đầu tư và sản xuất kinh doanh thì chắc chắn các mục tiêu về chuyển đổi xanh sẽ không đạt được”, ông Nguyễn Xuân Thành nhận định.

Theo ông Thành, việc  ban hành và thực thi các chính sách mang tính hành chính, phản ứng thụ động, bắt buộc chuyển đổi mô hình tăng trưởng không có lộ trình sẽ làm suy giảm tăng trưởng kinh tế một cách đáng kể.

 

"Chuyển đổi xanh đang là xu thế tất yếu của tất cả các nền kinh tế trên thế giới và Việt Nam chúng ta không là ngoại lệ. Điều này đòi hỏi sự chuyển đổi nền kinh tế trên quy mô lớn, ở tất cả các lĩnh vực, các khu vực kinh tế. Đòi hỏi sự đồng thuận trong thay đổi tư duy và hành động của các chủ thể, đặc biệt là các địa phương và doanh nghiệp. Như phân tích của chuyên gia, chúng ta thấy rõ những thách thức rất lớn, song cũng mở ra nhiều cơ hội để phát triển các mô hình kinh tế mới, các mô hình sản xuất kinh doanh bền vững hơn. Và đó cũng chính là động lực mới cho sự tăng trưởng, phát triển thịnh vượng và vững bền trong tương lai".

"Chuyển đổi xanh đang là xu thế tất yếu của tất cả các nền kinh tế trên thế giới và Việt Nam chúng ta không là ngoại lệ. Điều này đòi hỏi sự chuyển đổi nền kinh tế trên quy mô lớn, ở tất cả các lĩnh vực, các khu vực kinh tế. Đòi hỏi sự đồng thuận trong thay đổi tư duy và hành động của các chủ thể, đặc biệt là các địa phương và doanh nghiệp. Như phân tích của chuyên gia, chúng ta thấy rõ những thách thức rất lớn, song cũng mở ra nhiều cơ hội để phát triển các mô hình kinh tế mới, các mô hình sản xuất kinh doanh bền vững hơn. Và đó cũng chính là động lực mới cho sự tăng trưởng, phát triển thịnh vượng và vững bền trong tương lai".

Các chính sách thúc đẩy kinh tế tuần hoàn nếu hoạch định theo hướng phân mảnh về thể chế sẽ khó tạo động lực khuyến khích thực thi tự nguyên và nếu áp đặt một cách cứng nhắc sẽ làm giảm đang kể năng lượng cạnh tranh của nền kinh tế.

“Hướng tiếp cận tốt hơn là hoạch định chính sách thúc đẩy kinh tế tuần hoàn theo hệ sinh thái, dẫn dắt bởi các cụm ngành. Chính sách cần hướng tới việc phát triển các dịch vụ hỗ trợ trong hệ sinh thái để chính cách doanh nghiệp và người tiêu dùng thu được lợi ích từ việc tham gia một cách chủ động vào các hoạt động kinh tế tuần hoàn”, ông Thành khuyến nghị.

NÊN ƯU TIÊN CHÍNH SÁCH VỚI NĂM CỤM NGÀNH 

Trên phương diện hoạch định chính sách ở cấp độ Quốc hội, ông Nguyễn Xuân Thành chỉ ra 5 cụm ngành cần được xác định thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.

Thứ nhất, các ngành sản xuất hàng tiêu dùng nhanh và bao bì (với trọng tâm chính sách là tái chế).

Thứ hai, dịch vụ vận tải và logistics (với trọng tâm chính sách là công nghệ thông minh).

Thứ ba, xử lý chất thải (với trọng tâm chính sách là chuyển đổi từ xử lý rác thải sáng tạo năng lượng từ rác).

Thứ tư, kinh tế nước. Trọng tâm chính sách kinh tế nước là định giá đúng đối với nước từ các nguồn khác nhau; việc khai thác sử dụng nước phải tuân thủ đúng mức giá đã tính đầy đủ các chi phí kinh tế - xã hội chứ không chỉ chi phí tài chính.

Thứ năm, năng lượng tái tạo. Ông Thành đề xuất trong kế hoạch đầu tư công, dự án đầu tư thuộc lĩnh vực năng lượng tái tạo cần được đặt lên ưu tiên hàng đầu và những cơ chế ưu đãi cao nhất cần được áp dụng cho việc thu hút đầu tư tư nhân cả trong và ngoài nước vào lĩnh vực này.

Cụ thể, đề xuất 2 hướng ưu tiên chính sách cho lĩnh vực năng lượng tái tạo như sau.

Một là củng cố lưới điện để truyền tải điện tái tạo từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ. Lưới điện cũng cần được đầu tư theo hướng “thông minh” để có thể phản ứng linh hoạt với những biến động của cung và cầu. Chi phí cân bằng và ổn định lưới điện sử dụng pin lưu trữ đang giảm đi. Khác với quá trình lưu chuyển năng lượng tái tạo vốn mất nhiều thời gian, giải pháp cân bằng lưới điện dùng pin lưu trữ là xu hướng tất yếu đang được các công ty điện lực toàn cầu sử dụng ngày một phổ biến. Hệ thống lưới điện mạnh hơn và thông minh hơn sẽ giảm thiểu các sự cố mất điện và có giá cả phải chăng.

Hai là, cần xây dựng một hệ thống đấu thầu giá điện cho các nhà sản xuất năng lượng tái tạo. Vì điện mặt trời và gió (cũng như hydro) có chi phí vận hành thấp hoặc gần bằng không, còn lại chủ yếu là chi phí cố định, nên các nguồn phát này có lợi thế tự nhiên khi tham gia đấu thầu giá điện so với nguồn điện than hay khí đốt (vốn không thể trả giá thấp hơn chi phí nhiên liệu nếu không muốn bù lỗ). 

Ông Thành đánh giá, dù các nhà sản xuất điện tái tạo luôn muốn có hợp đồng bao tiêu, nhưng họ cũng sẽ hài lòng với cơ chế đấu thầu giá điện công khai, minh bạch do trung tâm điều độ độc lập quản lý.

Giải pháp thay thế cho cơ chế đấu thầu là hợp đồng bao tiêu dài hạn ở một mức giá xác định với các điều khoản giống các dự án năng lượng hóa thạch. Giải pháp này sẽ giúp các dự án năng lượng tái tạo dễ tiếp cận vốn vay ngân hàng cũng như các khoản vay quốc tế có chi phí thấp và dài hạn hơn. Tuy nhiên, loại hợp đồng này sẽ tăng gánh nặng cho Nhà nước bởi khi đó rủi ro sa thải công suất điện sẽ được chuyển từ các dự án năng lượng gió và mặt trời sang đơn vị mua điện.