Nhìn ra khu vực với các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore (ba nền kinh tế có sự tăng trưởng và thay đổi được xem như một kỳ tích, hình mẫu về sự phát triển ngoạn mục trước sự ngỡ ngàng của thế giới) đều có sự phát triển nhanh và bền vững trong suốt 3 thập kỷ.

Sự phát triển thần kỳ của ba nền kinh tế này có các điểm chung, đó là: đội ngũ lãnh đạo, đặc biệt người đứng đầu có trí tuệ, tầm nhìn, có tư duy chiến lược độc đáo, với những đổi mới cụ thể, rõ ràng, có khát vọng đưa đất nước phát triển; thể chế trung thực, kết hợp tư duy thực dụng; chú trọng đến giáo dục, đào tạo, xây dựng nền giáo dục tiên tiến, lực lượng lao động chất lượng cao; năng lực lãnh đạo tài tình của bộ máy nhà nước, chính sách quốc gia phù hợp, nắm bắt thời cơ, chính sách mở cửa quả cảm hòa nhịp với toàn cầu hóa; khơi dậy tinh thần doanh nghiệp, thực thi chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện cho đổi mới sáng tạo, thu hút đầu tư trong và ngoài nước; tích cực phát triển cơ sở hạ tầng, chi phí giao thông thấp, tăng cường lưu thông.

Sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore giúp thế giới rút ra được nhiều bài học vô giá, đó là bài học về nhân tố con người và giáo dục, đào tạo. Chính con người là nhân tố quan trọng để có thể vượt lên tất cả, với hạt nhân là đội ngũ lãnh đạo, quản lý. Ba quốc gia này đều được dẫn dắt bởi những nhà lãnh đạo có tầm nhìn và tư duy xuyên suốt từ chủ trương, đường lối cho đến công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành với chiến lược đúng đắn, phù hợp bối cảnh của thời đại, tạo ra sự khác biệt với phần còn lại của thế giới.

NHÌN LẠI KINH TẾ VIỆT NAM TRONG GẦN 40 NĂM ĐỔI MỚI 

Nhìn lại gần 40 năm Đổi mới của nước ta, với những cởi trói và đổi mới về thể chế, chính sách, giải phóng mạnh mẽ năng lực sản xuất, khai thác mọi khả năng của các thành phần kinh tế, nền kinh tế đã có nhiều khởi sắc. Tuy vậy, với các nguyên nhân chủ quan và khách quan, tốc độ tăng GDP của Việt Nam chưa bao giờ đạt được hai chữ số. Trong gần 40 năm Đổi mới, tốc độ tăng GDP cao nhất đạt được là 9,54% năm 1995.

Trong thập niên mới, tình hình chính trị, kinh tế thế giới và khu vực dự báo vẫn diễn biến phức tạp, bất định, khó lường, tác động nhiều mặt tới kinh tế nước ta. Thực hiện khát vọng một Việt Nam hùng cường, Đảng và Nhà nước, cộng đồng doanh nghiệp và toàn thể người dân cần chung sức, đồng lòng kiến tạo, nuôi dưỡng, phát huy tối đa các động lực tăng trưởng để kinh tế Việt Nam đạt được tốc độ tăng trưởng hai chữ số một cách bền vững.

Vấn đề đặt ra là chúng ta cần làm gì và đâu là những động lực tăng trưởng của kinh tế Việt Nam trong kỷ nguyên mới đặt trong bối cảnh nền kinh tế đang phải đối mặt với 3 nhóm rào cản đối với tăng trưởng kinh tế, đó là: (i) bộ máy công quyền quan liêu, trì trệ, kém hiệu quả, quá trình ra quyết định, thực thi quyết định quá chậm khiến nguồn lực không được xử dụng hiệu quả; (ii) cơ sở hạ tầng chưa theo kịp và đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội; (iii) nguồn nhân lực đông về số lượng, kém về chất lượng khi có tới trên 71,7% chưa qua đào tạo.

Vì vậy, Việt Nam cần tập trung vào 3 nhóm yếu tố: (i) xây dựng bộ máy công quyền ưu tú,thông tuệ để xử lý các vấn đề của thời đại đặt ra đối với đất nước; (ii) xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng cao cấp; (iii) đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

CÁC NHÓM ĐỘNG LỰC VÀ GIẢI PHÁP 

Cùng với 3 nhóm yếu tố trên, chúng ta cần khẩn trương thực hiện các nhóm động lực và giải pháp dưới đây.

Một là, toàn dân Việt Nam có khát vọng, nuôi dưỡng và thực thi khát vọng vì một Việt Nam hùng cường. 

Lãnh đạo Đảng và Nhà nước cần khẳng định, nuôi dưỡng và thực thi khát vọng vì một Việt Nam hùng cường, truyền cảm hứng, khích lệ sự trỗi dậy, vươn lên của toàn dân tộc, khơi dậy sự đoàn kết, trên dưới một lòng hướng tới mục tiêu một Việt Nam hùng cường.

Chỉ khi mục tiêu một Việt Nam hùng cường trở thành khát vọng cháy bỏng của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, của toàn dân, khi đó mọi khó khăn, trở ngại, mọi chông gai, phức tạp sẽ được nhân dân hóa giải trên con đường phát triển, đây cũng là tinh thần “Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong”.

Toàn dân có khát vọng, nuôi dưỡng và thực thi khát vọng vì một Việt Nam hùng cường là động lực tinh thần và vật chất thúc đẩy kinh tế tăng trưởng cao và bền vững.

Hai là, chuyển đổi số và xây dựng nền quản trị quốc gia hiệu lực, hiệu quả.

Kỳ tích Singapore được xác lập do nhiều yếu tố, trong đó có 4 triết lý quan trọng nhất được các nhà lãnh đạo Singapore thực hiện, đó là: xây dựng một Nhà nước mạnh; hòa hợp quốc gia đa sắc tộc; phát triển hài hòa với các nước lớn, các nước công nghiệp phát triển; nền kinh tế thị trường thoát ly khỏi hệ tư tưởng.

Singapore đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng một Nhà nước, một chính quyền mạnh. Muốn vậy phải có một nguồn nhân lực giỏi cho chính quyền; một đội ngũ công chức và chính khách giỏi, trong sạch, được trả lương cao; đồng thời, phải được giám sát chặt chẽ từ các cử tri, từ phương tiện truyền thông và các chính khách đối lập.

Đối với Việt Nam, để tạo dựng và phát huy hiệu quả các động lực phát triển trong Kỷ nguyên mới, Đảng và Nhà nước cần đổi mới, xây dựng và vận hành Nhà nước quản trị quốc gia hiệu lực, hiệu quả; chuyển dịch từ nền hành chính quan liêu sang Nhà nước quản lý chuyên nghiệp, kiến tạo, phục vụ và quản trị, đặt lợi ích quốc gia lên trên hết.

Bộ máy nhà nước cần vận hành theo 5 nguyên tắc: (1) tăng cường phương pháp quản lý thực tiễn; (2) nâng cao hiệu suất và kiểm soát kết quả công việc; (3) đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, xóa bỏ tập trung quyền lực, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh trong bộ máy nhà nước, không giới hạn thẩm quyền của các cơ quan nhằm đạt hiệu quả công việc cao nhất; (4) thúc đẩy áp dụng mô hình quản lý công - tư, linh hoạt áp dụng phương pháp quản lý hiệu quả của khu vực tư nhân vào quản lý khu vực công; (5) tiết kiệm tối đa chi thường xuyên, giảm chi phí hoạt động công vụ và quản lý công.

Chính phủ với vai trò vận hành hệ thống quản trị quốc gia phải có năng lực lãnh đạo và tầm nhìn trong thiết lập, thực thi, vận hành môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi, hấp dẫn, cạnh tranh, với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; với chất lượng dịch vụ công tốt nhất cho doanh nghiệp và người dân.

Đặc biệt, Đảng và Nhà nước cần trân trọng và phát huy cơ chế phản biện, lắng nghe, tiếp thu những tham vấn, đề xuất, sáng kiến có tri thức, giá trị của xã hội.

Trong kỷ nguyên chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo, Chính phủ cần xây dựng và vận hành Mô hình Chính phủ trí tuệ nhân tạo 24/7, không chỉ hoạt động trong 8 giờ hành chính, mà có thể hoạt động thông minh hơn, chất lượng hơn, mọi lúc, mọi nơi, thúc đẩy xã hội chuyển động nhanh hơn, nắm bắt cơ hội tốt hơn.

Cùng với đó, Chính phủ phải duy trì và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong môi trường kinh tế vĩ mô ổn định; cơ sở hạ tầng đồng bộ; phát triển đầy đủ các loại thị trường với quy mô lớn, cạnh tranh cao; vị thế, thương hiệu quốc gia ngày càng được khẳng định và nâng cao trên trường quốc tế, củng cố, nâng cao quyền lực mềm quốc gia.

Ba là, kiến tạo và phát triển mạnh mẽ thể chế lấy doanh nghiệp và người dân làm trung tâm.

Thể chế kinh tế đóng vai trò vô cùng quan trọng, quyết định sự thịnh vượng của đất nước. Quốc gia có nền thể chế bao trùm bảo vệ quyền sở hữu tài sản của người dân, khuyến khích đổi mới, sáng tạo, sẽ thúc đẩy sự tham gia rộng rãi của người dân vào các hoạt động kinh tế, tạo động lực và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Để xóa bỏ điểm nghẽn thể chế kìm hãm tăng trưởng, các cấp có thẩm quyền cần khẩn trương xử lý rốt ráo các bất cập hiện tại về thể chế, nắm bắt những vấn đề mới, xây dựng thể chế bao trùm, công khai, minh bạch, tạo sự đồng thuận cao trong xã hội, lấy doanh nghiệp và người dân làm trung tâm. Đặc biệt, cần quy định doanh nghiệp tư nhân là động lực chủ yếu, quan trọng nhất cho phát triển, tạo môi trường kinh doanh bình đẳng cho mọi loại hình doanh nghiệp.

Đảng và Nhà nước cần khẩn trương xây dựng và thực hiện chiến lược quốc gia phát triển doanh nghiệp dân tộc với những đột phá, linh hoạt về thể chế, chính sách, nguồn vốn để tạo dựng, nuôi dưỡng và phát triển doanh nghiệp dân tộc, nhằm xây dựng nền kinh tế kết hợp hài hòa giữa sức mạnh nội lực, tự lực, tự cường với sức mạnh ngoại lực.

Bên cạnh đó, cần có giải pháp tạo động lực và điều kiện cho kinh tế tư nhân tiếp cận, ứng dụng và đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo.

Bốn là, tiếp tục đổi mới căn bản giáo dục, đào tạo.

Trong thế giới phẳng, bất định, phức tạp, khó lường, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra nhanh, mạnh, tác động sâu sắc tới tất cả các ngành, lĩnh vực, việc làm, đòi hỏi các nhà quản lý và người lao động phải có tri thức, kỹ năng mới, đặt ra yêu cầu khẩn thiết phải thay đổi căn bản hệ thống giáo dục, đào tạo ở tất cả các cấp học và hệ thống dạy nghề hiện nay của nước ta theo phương châm giáo dục phải gắn liền với lợi ích đời sống nhân dân, hướng tới khoa học, thực tiễn của đời sống, tập trung vào việc tạo ra con người mới, có kỹ năng, kỹ thuật mới...

—————————————-

(*) TS. Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê

Nội dung bài viết được đăng tải trên ẩn phẩm đặc biệt Kinh tế 2024-2025: Việt Nam & Thế giới phát hành vào tháng 02/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây: 

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1262