Theo Bộ Xây dựng, trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương được chuyển đổi sang mô hình hai cấp, thời gian tới, công tác đánh giá và phân loại đô thị dự báo sẽ bộc lộ một số khó khăn, vướng mắc.

Cụ thể, đối với đơn vị hành chính là quận, thành phố, thị xã, thị trấn, khi chuyển sang thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, các đơn vị hành chính này bị bãi bỏ hoặc không còn là cấp hành chính độc lập. Trong khi hệ thống phân loại đô thị hiện hành chưa có cơ chế thay thế tương thích với thay đổi nêu trên, dẫn tới khoảng trống pháp lý và bất cập trong quản lý, đánh giá loại đô thị.

Mặt khác, khi tổ chức lại chính quyền địa phương hai cấp, phường và xã trở thành đơn vị hạt nhân quản lý đô thị, chịu trách nhiệm trực tiếp về quy hoạch, hạ tầng, dân cư, đất đai, dịch vụ,... nhưng lại không có quy định phân loại đô thị đối với phường, cũng như không có bộ tiêu chí riêng cho cấp cơ sở. Vì vậy, để thể chế hóa quan điểm, đường lối của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước, việc sửa đổi Nghị quyết về phân loại đô thị là cần thiết.

Đáng chú ý, Bộ Xây dựng cho biết dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phân loại đô thị (dự thảo) gồm 4 chương, 20 điều được xây dựng trên cơ sở kế thừa những quy định hiện hành, bổ sung nhiều nội dung mới phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp.

Trong đó, dự thảo quy định đô thị được phân loại gồm: loại đặc biệt, loại I, loại II, loại III, loại IV, loại V. Tiêu chí phân loại đô thị dựa trên 3 nhóm: vai trò, vị trí và điều kiện phát triển kinh tế - xã hội; mức độ đô thị hóa; trình độ phát triển hạ tầng và tổ chức không gian đô thị.

Hơn nữa, tiêu chí phân loại đô thị được cụ thể hóa bằng các tiêu chuẩn phù hợp với đối tượng phân loại đô thị, thực tiễn phát triển đô thị, đặc điểm điều kiện của đô thị có chức năng, tính chất đặc thù và bảo đảm các yêu cầu phát triển đô thị chất lượng, thông minh, liên kết, hiệu quả và bền vững.

Về phân cấp thẩm quyền, Bộ trưởng Bộ Xây dựng được quyết định công nhận đô thị loại I đối với các đô thị là thành phố trực thuộc Trung ương, khu vực dự kiến thành lập thành phố trực thuộc Trung ương; đô thị loại II, phường, khu vực dự kiến thành lập phường đạt tiêu chuẩn trình độ phát triển đô thị thuộc đô thị loại II; đặc khu đạt tiêu chí đô thị loại II.

Chủ tịch UBND cấp tỉnh, thành phố được quyết định công nhận đô thị loại III, loại IV, loại V; phường, khu vực dự kiến thành lập phường đạt tiêu chuẩn trình độ phát triển đô thị thuộc đô thị loại III, loại IV; đặc khu đạt tiêu chí đô thị loại III

Từ đó, các địa phương sẽ căn cứ kết quả phân loại để xây dựng mới hoặc rà soát, cập nhật chương trình phát triển đô thị của tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, đô thị và kế hoạch phát triển đô thị của các phường và xã dự kiến thành lập phường; phân kỳ đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội và không gian kiến trúc cảnh quan đô thị; xác định mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển đô thị thông minh, ứng phó biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh và phát triển bền vững; xác định mô hình quản lý đô thị tương ứng với từng giai đoạn phát triển.

Ngoài ra, dự thảo Nghị quyết cũng quy định các điều khoản chuyển tiếp đối với trường hợp đã được cấp có thẩm quyền công nhận loại đô thị trước ngày Nghị quyết này có hiệu lực thi hành và đối với trường hợp hình thành mới sau sắp xếp.