Proton thành lập vào đầu những năm 1980 theo chỉ thị của chính phủ Malaysia. Sau đó được chuyển sang sở hữu bán tư nhân dưới sự quản lý của DRB-Hicom. Proton ra đời tại Malaysia, nhưng nhanh chóng trở thành một thương hiệu toàn cầu được công nhận với các sản phẩm xuất khẩu sang châu Âu, Đông Nam Á, Mỹ Latinh và Nga.

Từng là biểu tượng của ngành công nghiệp ô tô Malaysia, tuy nhiên, Proton đã có khoảng thời gian sa sút nghiêm trọng. Vào thời kỳ đỉnh cao những năm 1990, Proton từng kiểm soát gần 60% thị trường xe nội địa và đạt doanh số toàn cầu cao nhất khoảng 215.000 chiếc. Tuy nhiên, thị phần của Proton trên thị trường xe nội địa đã giảm xuống chỉ còn hơn 12% vào năm 2016, sau khi doanh số giảm xuống chỉ còn 72.290 chiếc.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng của Proton bởi sự chậm chạp không thể theo kịp các quy định về khí thải ngày càng nghiêm ngặt tại một số thị trường nước ngoài quan trọng và sự cạnh tranh ngày càng tăng từ các nhà sản xuất ô tô châu Á khác. Hậu quả là Proton đã dần lụi tàn.

Trước thực tế khó khăn, tập đoàn DRB-Hicom, đã quyết định bán 49,9% cổ phần của họ cho tập đoàn Geely của Trung Quốc vào năm 2017. Thương vụ M&A này đã gây ra nhiều tranh cãi, nhưng trong nội bộ nó đã mang lại bước ngoặt cho Proton.

Được thúc đẩy bởi sự đầu tư và nền tảng công nghệ của Geely, Proton đã tái cấu trúc toàn diện. Geely thậm chí cam kết sẽ giúp hồi sinh toàn diện Proton, đưa thương hiệu này trở thành thương hiệu nội địa số một của Malaysia và là thương hiệu hàng đầu tại Đông Nam Á.

Điểm nhấn đặc biệt trong thương vụ M&A này đó là mặc dù sở hữu số lượng lớn cổ phần nhưng Geely lại không tiếp quản toàn bộ quyền phát triển của Proton. Geely và Proton hoạt động theo cơ cấu liên doanh. Geely vẫn để Proton được giữ nguyên bản sắc và quản lý riêng nhưng đã có những thay đổi sâu rộng về mặt quản lý, vận hành, cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ hậu mãi.

Chỉ trong một thời gian ngắn sau đó, doanh số của Proton đã tăng trưởng mạnh mẽ. Từ 64.740 xe được bán ra vào năm 2018, doanh số của Proton đã vượt 100.000 xe vào năm 2019 và đạt hơn 140.000 xe vào năm 2022, chiếm vị trí thứ hai tại Malaysia với 19,6% thị phần.

Để có thành quả này, Geely trong hành trình tái cấu trúc dựa trên tinh thần giữ bản sắc của Proton đã cho phép thương hiệu Malaysia tận dụng tối đa các nền tảng công nghệ cốt lõi do Geely phát triển như nền tảng khung gầm kỹ thuật số, động cơ, kiến trúc năng lượng mới thông minh, hệ thống an toàn và công nghệ điện khí hoá. Đồng thời Proton có cơ hội khai thác thêm các mối quan hệ hợp tác để trở thành thương hiệu dẫn đầu tại thị trường nội địa và tăng cường khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Sự hậu thuẫn của Geely còn mở ra cánh cửa lớn cho Proton tiếp cận thị trường xe tay lái nghịch bao gồm khoảng 75 quốc gia.

Trước đó, để những tham vọng đó có thể trở thành hiện thực cũng cần phải có những nâng cấp. Nhà máy Tanjung Malim, nằm cách thủ đô Kuala Lumpur khoảng 80km, là nhà máy duy nhất của Proton, đã khánh thành một cơ sở mới được mở rộng trị giá khoảng 300 triệu USD vào tháng 12 năm 2019, được đầu tư chung giữa Geely và DRB-Hicom. Dự án mở rộng hiện đại này bao gồm một dây chuyền sản xuất và xưởng sơn mới, cho phép sản xuất các dòng xe mới hơn của Proton dựa trên công nghệ của Geely, bao gồm cả SUV và crossover.

Việc chuyển sang sản xuất nội địa hóa này cơ bản sẽ giúp giảm chi phí, tạo ra sự đồng bộ trong chuỗi cung ứng và phù hợp với mục tiêu của Malaysia là đạt doanh số xe điện 15% vào năm 2030.

Trải qua nhiều nỗ lực, từ tình cảnh có thể bị chìm vào quên lãng, Proton dưới sự hỗ trợ của Geely đã “thay máu” và liên tục ra mắt các dòng xe mới như X70, X50, X 90, trong khi vẫn giữ nguyên các dòng xe truyền thống (Persona, Iriz, Exora, Saga).

Mới đây nhất, mẫu xe điện (EV) được nhà sản xuất ô tô quốc gia Malaysia Proton mong đợi từ lâu, e.Mas7, cũng đã được ra mắt vào tháng 12 năm 2024.

Proton cũng phát triển mới mẫu xe Coolray đắt khách của Geely dưới tên mới là Proton X50. Ngay sau khi ra mắt tại Malaysia, Proton X50 đã nhận được 20.000 đơn đặt hàng vào năm 2020. Mẫu xe đắt khách này hiện đã được Tasco Auto phân phối chính thức tại Việt Nam cách đây chưa lâu dưới dạng nhập khẩu chính hãng Malaysia với tên gọi Coolray.

Bất chấp những ý kiến trái chiều cho rằng khi Geely mua cổ phần của Proton sẽ là một “gánh nặng”, với sự đầu tư và hỗ trợ công nghệ của Geely, Proton đã trải qua một quá trình lột xác ngoạn mục.

Sự giao thoa giữa hai công ty đã tạo ra những chiếc xe không chỉ tiên tiến về mặt công nghệ mà còn đáp ứng được nhu cầu của nhiều đối tượng khách hàng hơn.

Từ thương vụ Volvo đình đám, Proton là thương vụ đáng chú ý chứng minh cho khả năng tái cấu trúc của Geely có thể vực dậy một thương hiệu yếu kém. Geely cho thấy không chỉ là một hãng xe chỉ đi mua các thương hiệu, mà thực sự có khả năng hồi sinh và thay đổi toàn diện.

Với Proton, Geely không chỉ đóng vai trò là một nhân tố quan trọng cứu được cả một thương hiệu quốc gia, mà ở vĩ mô còn chứng minh rằng một doanh nghiệp ô tô Trung Quốc đủ năng lực tham gia tái cấu trúc ngành ô tô toàn cầu, dẫn dắt cuộc chơi.

Trong tương lai, với sự phát triển không ngừng của Geely, Proton bên cạnh việc có thể độc lập phát triển còn tiếp tục được kế thừa hệ thống sinh thái rộng lớn và các công nghệ vượt bậc từ hãng xe Trung Quốc.