Theo các chuyên gia tâm lý học và an ninh mạng từ Đại học RMIT, có một số lưu ý để người trẻ và các bậc phụ huynh giảm thiểu những tác động và phòng tránh rơi vào các thủ đoạn lừa đảo "bắt cóc online" hiện đang diễn ra rất nhức nhối trong thời đại số này. 

Các vụ lừa đảo thường bắt đầu bằng việc kẻ gian giả mạo công an, cán bộ nhà nước hoặc các tổ chức đáng tin cậy. Nạn nhân bị thao túng phải tách bản thân khỏi gia đình và bạn bè, trong khi người thân bị lừa tin rằng con em mình đã bị bắt cóc, đôi khi bằng cả công nghệ deepfake giả giọng nói do AI tạo ra.

“Dù các vụ lừa đảo có nhiều hình thức khác nhau, chúng thường rơi vào hai nhóm chính: hứa hẹn mang lại lợi ích và giúp tránh hậu quả tiêu cực”, Tiến sĩ Katrina Phillips, giảng viên cấp cao ngành Tâm lý học tại RMIT Việt Nam, cho biết. “Tại Việt Nam, có một số trường hợp người trẻ bị thao túng vì họ không muốn làm cha mẹ thất vọng”.

KẺ LỪA ĐẢO THAO TÚNG NẠN NHÂN BẰNG CÁCH NÀO?

Tiến sĩ Phillips giải thích: “Trong đa số trường hợp, kẻ lừa đảo không đưa ra yêu cầu ngay từ đầu. Thay vào đó, chúng ‘giăng bẫy’, tìm cách thu hút sự chú ý và khiến nạn nhân bắt đầu tương tác”.

Chúng thường bắt đầu bằng cách tạo dựng niềm tin, giả danh các cơ quan có thẩm quyền hoặc công ty uy tín bằng cách sử dụng thông tin và logo bị đánh cắp. Khi niềm tin được thiết lập, chúng tạo ra cảm giác cấp bách, cảnh báo nạn nhân rằng họ phải hành động ngay lập tức nếu không sẽ chịu hậu quả nghiêm trọng.

“Kẻ lừa đảo sau đó sẽ đưa ra một biện pháp để xử lý vấn đề, thực chất là giải quyết một tình huống không có thật”, Tiến sĩ Phillips nói.

NGƯỜI TRẺ LÀ ĐỐI TƯỢNG DỄ BỊ NHẮM ĐẾN

Các chuyên gia cho biết người trẻ, đặc biệt là sinh viên mới ra trường hoặc đang trải qua những thay đổi lớn trong cuộc sống là nhóm dễ bị nhắm đến. Kẻ gian sử dụng dữ liệu công khai, cơ sở dữ liệu bị rò rỉ và thông tin trên mạng xã hội để tìm kiếm những nạn nhân tiềm năng.

Một số nghiên cứu cho thấy nếu một người từng là nạn nhân của lừa đảo trước đây, họ có khả năng bị nhắm đến lần nữa trong tương lai.

“Có quan niệm sai lầm rằng chỉ những người yếu thế mới bị nhắm đến”, Tiến sĩ Phillips nói thêm. “Thực tế, kẻ lừa đảo tìm kiếm những người dễ tiếp cận như am hiểu công nghệ, phụ thuộc tài chính vào gia đình hoặc bị cô lập về mặt cảm xúc”.

Những thay đổi trong hành vi, như tự cô lập bất thường, lén lút trên mạng, hoặc bất ổn cảm xúc, có thể là dấu hiệu sớm cho thấy một người trẻ đang bị thao túng trên mạng.

NHỮNG VỤ TẤN CÔNG TINH VI, ĐA NỀN TẢNG

Các chuyên gia an ninh mạng tại Đại học RMIT cho biết khía cạnh kỹ thuật của các vụ lừa đảo này cũng vô cùng phức tạp.

Tiến sĩ Jeff Nijsse, giảng viên cấp cao ngành Kỹ thuật phần mềm cho biết: “Tội phạm mạng sử dụng kỹ thuật xã hội, trang web giả mạo, phần mềm độc hại, thậm chí cả công cụ AI như phần mềm giả giọng nói để đánh lừa cả nạn nhân và gia đình họ”.

Tiến sĩ Sreenivas Tirumala, giảng viên cấp cao ngành Công nghệ thông tin, bổ sung: “Chúng thường yêu cầu nạn nhân tự cách ly, sau đó sử dụng các cuộc gọi thông qua kết nối Internet (VoIP) để đe dọa pháp lý và yêu cầu cung cấp thông tin ngân hàng hoặc mã OTP”.

Tiến sĩ Joshua Dwight, Phó chủ nhiệm bộ môn CNTT và Kỹ thuật phần mềm, cho biết các nền tảng phổ biến ở Việt Nam như Facebook, Zalo, WhatsApp và Telegram thường được sử dụng trong các vụ lừa đảo này vì phạm vi tiếp cận rộng và tính năng mã hóa.

Ông giải thích: “WhatsApp đặc biệt có lợi cho kẻ lừa đảo vì rất khó truy vết. Nhưng thực tế là chúng sử dụng cả công nghệ cũ lẫn mới – từ deepfake đến tin nhắn SMS giả mạo”.

“Điều này khiến kẻ lừa đảo có rất nhiều cách tiếp cận nạn nhân và thực hiện các tội nghiêm trọng hơn như tống tiền, bắt cóc và buôn người”.

LÀM THẾ NÀO ĐỂ PHÒNG TRÁNH HIỂM HOẠ "BẮT CÓC ONLINE"?

Theo Tiến sĩ Tirumala, để phòng tránh hiểm họa “bắt cóc online”, cần có một chiến lược toàn diện kết hợp giữa nhận thức, phòng ngừa và xác minh dành cho cả gia đình lẫn nhà trường. 

Chuyên gia này cũng nhấn mạnh việc giáo dục và nâng cao hiểu biết về an ninh mạng cho học sinh, sinh viên là vô cùng cần thiết, giúp họ nhận diện và phân biệt kẻ lừa đảo với người thật. Đồng thời, mọi người cần hạn chế chia sẻ thông tin cá nhân như ngày sinh, số CMND/CCCD, số điện thoại, và địa chỉ trên mạng. 

Khi có bất kỳ liên lạc nào đáng ngờ, hãy luôn xác minh bằng cách kiểm tra chéo qua các nguồn đáng tin cậy, điều này sẽ tạo thêm thời gian để đánh giá tình hình. Tiến sĩ Tirumala cũng lưu ý rằng không có cơ quan chức năng chính thống nào gây áp lực buộc bạn phải hành động ngay lập tức mà không cho thời gian xác minh. 

"Nếu một cơ hội nghe có vẻ quá tốt thì thường không thật," Tiến sĩ Dwight nhận định. 

Về mặt tâm lý, Tiến sĩ Phillips khuyên các bậc phụ huynh nên xây dựng mối quan hệ cởi mở, đảm bảo con cái có thể chia sẻ và tìm kiếm lời khuyên, thay vì giấu giếm những chuyện đang xảy ra”.